Co to jest marker nowotworowy CEA?

Marker nowotworowy CEA, inaczej antygen karcynoembrionalny lub antygen rakowo-płodowy (ang. carcinoembryonic antigen) to glikoproteina, która fizjologicznie jest produkowana w okresie płodowym przez komórki przewodu pokarmowego i trzustki, natomiast po urodzeniu w niewielkich ilościach przez komórki jelit, trzustki i wątroby. Jednym z najwcześniej opisanych biochemicznych markerów nowotworowych. Już  w 1965 roku udokumentowano obecność CEA w tkance jelita płodu oraz w gruczolakoraku jelita grubego u osób dorosłych, przy jednoczesnym braku ekspresji (występowania) tego białka w zdrowych tkankach jelita grubego.

U zdrowych niepalących osób stężenie markera CEA w surowicy krwi wynosi poniżej 5 ng/ml. U osób palących można zaobserwować wyższe stężenia CEA – zazwyczaj nie przekraczają 10 ng/ml.

Nieznaczne zwiększenie stężenia CEA (<20-25 ng/ml) może mieć miejsce u kobiet w ciąży oraz w chorobach nienowotworowych jak:

• zapalenie i marskość wątroby
• przewlekłe zapalenie trzustki
• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego
• zapalenie płuc
• choroby tkanki łącznej
• upośledzenie funkcji nerek

Znaczny wzrost stężenia antygenu karcynoembrionalnego CEA (>20-25 ng/ml) we krwi obserwujemy w przypadku różnych chorób nowotworowych, w tym w: 

• 70% przypadków nowotworów jelita grubego
• ponad  65% przypadków niedrobnokomórkowego raka płuc 
• 55% przypadków nowotworów trzustki
• 50% przypadków nowotworów żołądka
• 45% przypadków nowotworów płuc
• 40% przypadków nowotworów szyjki macicy
• 40% przypadków nowotworów piersi
• 25% przypadków nowotworów jajników
• a także w nowotworach pęcherza moczowego i prostaty oraz w nowotworach nie nabłonkowych (neuroblastoma, mięsaki, białaczki, chłoniaki złośliwe)

Marker nowotworowy CEA nie jest markerem swoistym narządowo. Jego czułość i swoistość diagnostyczna w przypadku badań przesiewowych jest niska. Natomiast wzrost poziomu tego markera w surowicy krwi jest uznawany za uniwersalny wskaźnik wznowy choroby oraz przerzutów nowotworowych, oraz marker przydatny w monitorowaniu efektów leczenia onkologicznego.

Największe zastosowanie znajduje jako marker w rakach przewodu pokarmowego (synteza CEA ulega nasileniu w komórkach nowotworowych wywodzących się z przewodu pokarmowego, zwłaszcza w raku jelita grubego,odbytnicy, niekiedy żołądka). W przypadku innych nowotworów jest wykorzystywany jako marker pomocniczy, marker drugiego rzutu. 

Kiedy bada się marker nowotworowy CEA?

Kiedy wykonuje się badanie antygenu nowotworowego CEA:

• badanie CEA może być wykonane w przypadku podejrzenia choroby nowotworowej, m.in. raka jelita grubego i odbytnicy – należy pamiętać o tym, że jest ono jednym z wielu elementów w diagnostyce choroby nowotworowej 
• u osób ze zdiagnozowaną chorobą nowotworową – przed, w trakcie i po leczeniu w celu oceny skuteczności terapii przeciwnowotworowej 
• po zakończeniu leczenia onkologicznego – w przypadku podejrzenia przerzutów odległych lub wznowy choroby nowotworowej

Marker nowotworowy CEA- przydatność kliniczna

Niska swoistość i czułość nie pozwala wykorzystać badania poziomu CEA w diagnostyce różnicowej chorób nowotworowych oraz w badaniach przesiewowych, za wyjątkiem raka jelita grubego, raka odbytnicy oraz raka zagięcia esiczo-odbytniczego. Badanie poziomu markera nowotworowego CEA jest jednym z badań obowiązkowych, które wykonuje się na etapie rozpoznania i oceny stopnia zaawansowania wymienionych nowotworów.

Poza tym marker CEA jest uznanym markerem monitorowania skuteczności leczenia oraz wznowy choroby lub odległych przerzutów w przypadku wielu nowotworów (przede wszystkim raka jelita grubego, raka żołądka, raka piersi, raka płuc). 

W raku jelita grubego czułość diagnostyczna CEA wynosi 50-60%, a swoistość diagnostyczna 95%. Poziom CEA w raku jelita grubego oraz raku odbytnicy jest standardowo ocenianym parametrem, gdyż stanowi czynnik prognostyczny ryzyka nawrotu choroby i czasu przeżycia. Pierwszy pomiar stężenia CEA zawsze jest wykonywany przed rozpoczęciem leczenia. Obniżenie stężenia tego markera w czasie 6 tygodniu i utrzymanie niskiego stężenia w kolejnych badaniach uznaje się za potwierdzenie skuteczności leczenia onkologicznego. Natomiast wzrost stężenia CEA w 90-95% jest potwierdzeniem nawrotu choroby, często również przerzutów. W przypadku raka jelita grubego (okrężnicy) wysokie stężenie  antygenu karcynoembrionalnego CEA stanowi złe rokowanie, natomiast  w przypadku raka odbytnicy nie ma znaczenia rokowniczego.

W raku żołądka czułość diagnostyczna CEA wynosi 20-30%, a swoistość diagnostyczna 95%. Marker CEA jest wykorzystywany do oceny efektywności leczenia onkologicznego oraz jest uważany za marker wznowy i przerzutowania jako marker drugiego rzutu po CA 72-4.

Ponadto marker nowotworowy CEA ma znaczenie jako niezależny czynnik predykcyjny i prognostyczny w raku płuca (głównie w przypadku niedrobnokomórkowego raka płuc). W tym celu oznaczany jest w raku płuc równolegle z innymi markerami nowotworowymi: CYFRA 21-1, SCCA oraz CA 15-3.

W przypadku raka piersi korzystne wyniki daje połączenie oznaczeń CA 15-3 i CEA, co wg wielu specjalistów zwiększa czułość badania mającego na celu wczesne wykrywanie nawrotów choroby oraz przerzutów do innych narządów.

Marker nowotworowy CEA – wyniki interpretacja

Oznaczenie markera nowotworowego CEA jest przydatne w monitorowaniu efektywności leczenia onkologicznego oraz monitorowaniu wznowy choroby oraz przerzutowania wielu typów nowotworów. Czułość i swoistość tego markera nowotworowego różni się w zależności od typu nowotworu, co opisaliśmy powyżej. Dlatego też wyniki tego oznaczenia należy interpretować w odniesieniu do konkretnego nowotworu. 

Ogólnie możemy stwierdzić, że poziom CEA w surowicy krwi wzrasta w zaawansowanych stadiach choroby nowotworowej  i podwyższenie stężenia CEA jest zwykle proporcjonalne do stopnia zaawansowania choroby.

Obniżenie poziomu CEA po leczeniu onkologicznym może świadczyć o korzystnym wpływie terapii na redukcję procesu nowotworowego, natomiast utrzymujące się lub wzrastające stężenie CEA po leczeniu może świadczyć o niewystarczającej skuteczności terapii, o rozwoju choroby pomimo leczenia. Wzrost CEA w okresie remisji jest markerem wznowy choroby (miejscowo i/lub w postaci przerzutów odległych).

Marker nowotworowy CEA – materiał do badania i przygotowanie do badania

Badanie poziomu CEA wykonywane jest z krwi.

Ze względu na potencjalnie możliwy wpływ biotyny na wynik badania, wg niektórych rekomendacji na min. 48 godz. przed badaniem należy odstawić preparaty zawierające biotynę (witaminę H). Poza tym do badania nie trzeba się szczególnie przygotowywać.

Chociaż jak przy większości badań, zalecane jest, aby: 

• nie wykonywać tego badania w sytuacji gdy mamy infekcję, jesteśmy przeziębieni, mamy katar, gorączkę itp.  
• w dniu poprzedzającym badanie zaleca się prowadzić higieniczny tryb życia, unikać obfitych i tłustych posiłków oraz spożywania alkoholu i innych używek, zminimalizować stres, nie wykonywać nadmiernego wysiłku fizycznego, a na badanie należy udać się po przespanej nocy

Marker nowotworowy CEA – co Was nurtuje?

Co oznacza wysoki poziom CEA?

Oznaczanie poziomu CEA w surowicy krwi jest pomocne w diagnozowaniu niektórych chorób nowotworowych, ocenie odpowiedzi organizmu na podjęte leczenie oraz przy podejrzeniu wznowy choroby lub przerzutów. Interpretacja wyniku CEA zależy więc od kontekstu wykonania tego badania, a także od wyników innych badań diagnostycznych. Wysoki poziom CEA może sugerować rozwój choroby nowotworowej, brak odpowiedzi na leczenie lub miejscową lub odległą (przerzuty) wznowę choroby. Należy też pamiętać o tym, że podwyższone stężenie CEA obserwuje się również w  chorobach nienowotworowych. Ponadto u osób palących poziom CEA bywa wyższy niż u niepalących.

CEA co oznacza?

CEA to skrót od angielskiej nazwy carcinoembryonic antigen, co oznacza antygen karcynoembrionalny lub inaczej antygen rakowo-płodowy.

Czy mogę obniżyć poziom CEA?

Istnieją badania, które mówią o tym, że można obniżyć sobie naturalny poziom CEA poprzez odpowiedni styl życia. Znaczenie ma tutaj regularna aktywność fizyczna o umiarkowanej intensywności np. spacery, jazda na rowerze, stretching. Do takich wniosków doszli naukowcy, którzy przeprowadzili badanie na grupie kobiet powyżej 70 roku życia. Wiemy, że jest to wiek, kiedy wzrasta ryzyko zachorowania na nowotwory. Ponadto poziom CEA również wzrasta z wiekiem. Badanie to wykazało, że efektem regularnej aktywności fizycznej wykonywanej 2-3 razy w tygodniu jest nie tylko redukcja masy ciała, ale również obniżenie poziomu CEA. Wyniki tego badania są kolejnym dowodem na prozdrowotne właściwości ruchu i ćwiczeń wykonywanych systematycznie.

Czy CEA może rosnąć i obniżać się?

Może. W przypadku choroby nowotworowej CEA rośnie np. w przypadku braku odpowiedzi na leczenie i związany z tym rozwój choroby. Poziom CEA może również rosnąć w przypadku wznowy choroby nowotworowej lub przerzutów. Z koli obniżenie poziomu CEA jest często związane z skutecznym leczeniem (np. usunięcie nowotworu w wyniku zabiegu chirurgicznego, czy też chemioterapii).

Co oznacza  CEA 9ng/ml?

Takiego wyniku nie da się zinterpretować bez dodatkowych informacji . Pierwsza bardzo ważna dotyczy tego, czy dana osoba jest palaczem. U zdrowych niepalących osób stężenie markera CEA w surowicy krwi wynosi poniżej 5 ng/ml. U osób palących można zaobserwować wyższe stężenia CEA – zazwyczaj nie przekraczają one 10 ng/ml. Kolejne pytania, które się nasuwają to czy dana osoba ma objawy choroby, jakie i czy jest w trakcie diagnostyki – jakie są wyniki innych badań. A być może jest to wynik u osoby po leczeniu choroby nowotworowej? Jeśli tak, to jaki był wynik CEA przed leczeniem? W każdej z tych sytuacji poziom CEA 9ng/ml możemy interpretować nieco inaczej.

Czy CEA rośnie z wiekiem?

Tak, poziom CEA może być wyższy u osób starszych. W jednym z badań wykazano, że u zdrowych osób powyżej 80 roku życia poziom CEA był wyższy o 3,0 +/- 1,4 ng/ml. Dlatego też, kwestię wieku należy brać pod uwagę przy interpretacji wyników badania CEA.

Czy CEA może być fałszywie dodatni?

Tak, może się zdarzyć, że umiarkowanie podwyższony wynik CEA będzie fałszywie dodatni. Badania wskazują, że wyniki CEA na poziomie  5 -15 ng/ml dość często są wynikami fałszywie dodatnimi. W jednym z badań, w którym oceniano poziom CEA u 25786 uczestników, podwyższony poziom tego markera (powyżej 5.0 ng/ml stwierdzono u 597 osób, czyli u 2.3%. Wśród tych 597 osób u 12 potwierdzono chorobę nowotworową, a poziom CEA u tych osób mieścił się w przedziale 8,3-155,3 ng/ml. U pozostałych 585 uczestników badania nie stwierdzono obecności nowotworu. A za przyczynę takich fałszywie dodatnich wyników uznano: palenie papierosów, cukrzycę, polipy jelita grubego, choroby zapalne jelit, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc.

Bibliografia

1. Potemski P, Bujko K, Rutkowski A, Krzakowski M. Clinical practice guidelines for diagnosis and treatment of colon (C18) and rectosigmoid junction (C19) cancer. Oncol Clin Pract 2020; 16. DOI: 10.5603/OCP.2020.0030.
2. Hing JX, Mok CW, Tan PT, Sudhakar SS, Seah CM, Lee WP, Tan SM. Clinical utility of tumour marker velocity of cancer antigen 15-3 (CA 15-3) and carcinoembryonic antigen (CEA) in breast cancer surveillance. Breast. 2020 Aug;52:95-101. doi: 10.1016/j.breast.2020.05.005. Epub 2020 May 20. PMID: 32485607; PMCID: PMC7375621.
3. Hao C, Zhang G, Zhang L. Serum CEA levels in 49 different types of cancer and noncancer diseases. Prog Mol Biol Transl Sci. 2019;162:213-227. doi: 10.1016/bs.pmbts.2018.12.011. Epub 2019 Mar 6. PMID: 30905451.
4. Li X, Dai D, Chen B, Tang H, Xie X, Wei W. Clinicopathological and Prognostic Significance of Cancer Antigen 15-3 and Carcinoembryonic Antigen in Breast Cancer: A Meta-Analysis including 12,993 Patients. Dis Markers. 2018 May 2;2018:9863092. doi: 10.1155/2018/9863092. PMID: 29854028; PMCID: PMC5954898.
5. Konishi T, Shimada Y, Hsu M, Tufts L, Jimenez-Rodriguez R, Cercek A, Yaeger R, Saltz L, Smith JJ, Nash GM, Guillem JG, Paty PB, Garcia-Aguilar J, Gonen M, Weiser MR. Association of Preoperative and Postoperative Serum Carcinoembryonic Antigen and Colon Cancer Outcome. JAMA Oncol. 2018 Mar 1;4(3):309-315. doi: 10.1001/jamaoncol.2017.4420. PMID: 29270608; PMCID: PMC5885834.
6. Żok J, Radecka B, Adamowicz K, Korniluk J, Duchnowska R. Carcinoembryonic antigen assessment during the perioperative period in patients with colorectal cancer in Poland. Oncol Clin Pract 2016; 12: 201–204. DOI: 10.5603/OCP.2016.0015.
7. Shao Y, Sun X, He Y, Liu C, Liu H. Elevated Levels of Serum Tumor Markers CEA and CA15-3 Are Prognostic Parameters for Different Molecular Subtypes of Breast Cancer. PLoS One. 2015 Jul 24;10(7):e0133830. doi: 10.1371/journal.pone.0133830. PMID: 26207909; PMCID: PMC4514648.
8. Jassem J, Duchnowska R, Kawecki A, Krajewski R, Krzakowski M, Mądry R, Potemski P, Rutkowski P, Siebert J, Windak A, Wysocki P. Post-treatment surveillance in most common solid malignancies in adults. Nowotwory Journal of Oncology 2014; 64, 5: 415–435.
9. Ko IG, Park EM, Choi HJ, Yoo J, Lee JK, Jee YS. Proper exercise decreases plasma carcinoembryonic antigen levels with the improvement of body condition in elderly women. Tohoku J Exp Med. 2014 May;233(1):17-23. doi: 10.1620/tjem.233.17. PMID: 24747263.
10. Litvak A, Cercek A, Segal N, Reidy-Lagunes D, Stadler ZK, Yaeger RD, Kemeny NE, Weiser MR, Pessin MS, Saltz L. False-positive elevations of carcinoembryonic antigen in patients with a history of resected colorectal cancer. J Natl Compr Canc Netw. 2014 Jun;12(6):907-13. doi: 10.6004/jnccn.2014.0085. PMID: 24925201; PMCID: PMC8409326.
11. Duffy MJ, Lamerz R, Haglund C, Nicolini A, Kalousová M, Holubec L, Sturgeon C. Tumor markers in colorectal cancer, gastric cancer and gastrointestinal stromal cancers: European group on tumor markers 2014 guidelines update. Int J Cancer. 2014 Jun 1;134(11):2513-22. doi: 10.1002/ijc.28384. Epub 2013 Aug 27. PMID: 23852704; PMCID: PMC4217376.
12. Neumeister B, Besenthal I, Böhm BO. Diagnostyka Laboratoryjna. Poradnik kliniczny. Wyd.4, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2013.
13. Kamińska JA, Kowalska MM. Markery w diagnostyce i leczeniu nowotworów złośliwych. Medycyna po Dyplomie 2012 (1), Sympozjum Onkologia.14. Touitou Y, Proust J, Klinger E, Nakache JP, Huard D, Sachet A. Cumulative effects of age and pathology on plasma carcinoembryonic antigen in an unselected elderly population. Eur J Cancer Clin Oncol. 1984 Mar;20(3):369-74. doi: 10.1016/0277-5379(84)90083-x. PMID: 6538497.