Estrogeny to grupa hormonów płciowych, do których zaliczamy estradiol, estron i estriol. Estrogeny są nazywane hormonami żeńskimi i najważniejszą rolę odgrywają w organizmie kobiet, jednak są też niezbędne dla mężczyzn, ich niedobór może powodować bezpłodność.

Estrogeny są wytwarzane z cholesterolu, mają budowę sterydową, różnią się między sobą ilością i ustawieniem grup hydroksylowych. Bezpośrednim substratem do ich syntezy jest androstendion i testosteron. Enzymem, który odgrywa istotną rolę w ich powstawaniu jest aromataza. Proces syntezy estrogenów zachodzi głównie w jajnikach, ale również małe ilości hormonów są produkowane w łożysku, tkance tłuszczowej, kościach, mózgu. Estron jest także wytwarzany przez adipocyty (komórki tkanki tłuszczowej).

W osoczu estrogeny występują w formie związanej z albuminą lub globuliną wiążącą steroidy płciowe (SHBG). Po menopauzie czynność wydzielnicza jajników ustaje, co prowadzi do niedoboru estrogenów. U mężczyzn estrogeny są w niewielkich ilościach produkowane przez jądra i korę nadnerczy.

Wydalanie: estrogeny w wątrobie ulegają reakcji hydroksylacji i sprzęgnięciu z kwasem glukuronowym, następnie są eliminowane z żółcią i moczem.

Rola estrogenów w organizmie

Biologiczna

• Kształtowanie się żeńskich narządów płciowych i piersi w czasie rozwoju płodowego i po urodzeniu (I II-rzędowe cechy płciowe),
• Rozwój III -rzędowych cech płciowych kobiecych (m.in. budowa ciała, typ owłosienia),
• Kształtowanie się psychiki i popędu płciowego (IV-rzędowe cechy płciowe),
• Stymulacja wzrostu i zwiększenie pobudliwości mięśni gładkich (macicy i jajowodów),
• Przyrost komórek endometrium (błona śluzowa macicy) i komórek nabłonkowych w piersi, Z tego względu posiadają potencjał stymulujący rozwój nowotworów związanych z tymi tkankami,
• Zwiększenie libido.

Metaboliczna

• Gospodarka lipidowa — zwiększają poziom “dobrego” cholesterolu HDL, a obniżają poziom “złego” cholesterolu LDL; zwiększają też wydalanie cholesterolu z żółcią; zwiększają poziom α-lipoprotein i fosfolipidów
• Gospodarka wapniowa — zwiększają odkładanie wapnia w kościach, zapobiegając osteoporozie; stymulują wzrost kości i chrząstek,
• Zwiększenie przyswajania białek,
• Wzrost syntezy białek endogennych, np. białek wiążących hormony tarczycy i hormony nadnerczy, a także pobudzają syntezę fibrynogenu, ceruloplazminy i angiotensynogenu.
• Wzrost krzepliwość krwi.

Rola estradiolu w czasie cyklu miesiączkowego

W fazie folikularnej (FSH) cyklu miesiączkowego stymulują rozrost błony śluzowej macicy i odbudowę w niej naczyń krwionośnych, przygotowują błonę śluzową macicy na przyjęcie zapłodnionego jaja. Pobudzają gruczoły śluzowe szyjki macicy do wydzielania śluzu. W fazie lutealnej (LH)cyklu miesiączkowego powodują rozrost endometrium i ułatwiają zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki jajowej. Wspomagają hemostazę podczas miesiączki – w trakcie krwawienia ich stężenie wzrasta, co prowadzi do wzrostu krzepliwości krwi i zakończenia krwawienia.

Skutki niedoboru estrogenów

Niedobór estrogenów jest powszechny u kobiet po menopauzie. Występuje jednak też u młodych kobiet i jest przyczyną licznych chorób metabolicznych:

• Zaburzenia miesiączkowania,
• Niepłodność,
• Zanik (lub ograniczone występowanie) II i III-rzędowych cech płciowych. Może rozwinąć się:
  – męska sylwetka
  – hirsutyzm
  – obniżona barwa głosu
• Osteoporoza

 Skutki nadmiaru estrogenów

• Zaburzenia miesiączkowania,
• Zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia zakrzepów i zatorów,
• Nadmierny przerost błony śluzowej macicy,
• Obrzęki, nadmierny zastój wody i jonów Na^+,
• Przyrost masy ciała,
• Powiększenie piersi,
• Zaburzenia funkcji wątroby, kamica dróg żółciowych, żółtaczka,
• Napady migreny,
• Nudności, wymioty, złe samopoczucie.

Leczenie

Estrogeny naturalne i syntetyczne stosuje się w niektórych zaburzeniach miesiączkowania, niedorozwoju gonad, niedoczynności jajników, zapaleniu atroficznym pochwy, po usunięciu jajników, w hormonalnej terapii zastępczej, w transseksualizmie, jako składnik tabletek antykoncepcyjnych, w raku prostaty u mężczyzn. W trakcie stosowania antykoncepcji hormonalnej i hormonalnej terapii zastępczej (HTZ), należy szczególnie często kontrolować piersi – USG, mammografia, badanie palpacyjne. Ponieważ nadmiar estrogenów może doprowadzić do powstania komórek rakowych.

Estradiol (E2)

Aby oznaczyć jego stężenie, pacjentka nie musi być na czczo. Pobranie krwi może odbywać się w godzinach popołudniowych. Jest to podstawowy hormon steroidowy wpływający na rozrodczość.

Jego tężenie zależy od fazy cyklu miesiączkowego i wykazuje charakterystyczne zmiany w zależności od dnia cyklu. Oznaczania jego poziomu wykonuje się w ściśle określonych dniach, a wyniki odnosi do zakresów normy dla poszczególnych etapów cyklu.

Wyniki oznaczeń estradiolu i FSH dokonywanych w 2. i 3. dniu cyklu służą do prognozowania ciąży. Oznaczenia obu hormonów należą do standardowej praktyki w prognozowaniu jakości oocytu i ocenie prawdopodobieństwa zapłodnienia. Oznaczenia poziomu estradiolu stosowane jest powszechnie w technikach rozrodu wspomaganego (ART – assisted reproductive technology). U kobiet poddanych hiperstymulacji jajników i zapłodnieniu in vitro powszechną praktyką jest obserwacja stężenia FSH i estradiolu we wczesnej fazie folikularnej. Stężenie estradiolu jest wtedy wykładnikiem prawidłowej lub nieprawidłowej wydzielniczej funkcji rozwijających się pęcherzyków Graafa. 

Estron (E1)

Jest po estradiolu drugim co do ważności estrogenem wytwarzanym przez jajniki. Jego źródłem jest także tkanka tłuszczowa, powstaje w niej na skutek przemian androstendionu i DHEA. Przed menopauzą nie ma wielkiego znaczenia, w okresie pomenopauzalnym jest podstawowym estrogenem. Kobiety posiadające większą ilość tkanki tłuszczowej mogą syntetyzować większe ilości estronu, co chroni je przed osteoporozą w większym stopniu, niż ma to miejsce u kobiet szczupłych. 

Estriol (uE3)

Jest to estrogen o małej biologicznej sile działania, ponieważ jego połączenie z receptorem trwa bardzo krótko i łatwo ulega rozerwaniu. Oznaczanie Estriolu jest niezwykle ważne w badaniach prenatalnych. Hormon ten jest produkowany przez łożysko, a synteza ta jest pobudzana i kontrolowana przez nadnercza płodu. Powoduje to, że estriol jest wyznacznikiem stabilności płodowo-łożyskowej.

Oznaczanie

• II trymestr ciąży (14 – 19 tydzień) – w ramach testu potrójnego oznaczane są stężenia estriol, AFP (alfa feto proteina) oraz HCG (gonadotropina łożyskowa) w celu wykrycia aberracji chromosomowych (np.: zespołu Downa) 
• III trymestr ciąży — ocena wydolności łożyska, czyli tzw. nienaruszalność jednostki płodowo łożyskowej, jakkolwiek rozwój i dostępność metod USG, KTG powoduje zmniejszenie liczby oznaczeń tego hormonu.

Większość estriolu krążącego w krwi matki w trzecim trymestrze ciąży jest produktem łożyska i płodu. W warunkach prawidłowych w miarę dojrzewania płodu rośnie produkcja estriolu. Jego stężenie w surowicy matki w trzecim trymestrze wzrasta prawie trzykrotnie. Oznaczania stężenia uE3 w przebiegu ciąży wykorzystywane są do monitorowania dobrostanu płodu, weryfikacji wieku ciąży i w przesiewowych badaniach prenatalnych. Utrzymujące się, niskie lub gwałtownie spadające stężenie uE3, sugeruje zagrożenie płodu. Po 40. tygodniu ciąży poziom estriolu spada o około 12% tygodniowo. Seryjne pomiary uE3 zalecane są przy prowadzeniu ciąż powikłanych cukrzycą i nadciśnieniem, przenoszonych i o nieokreślonym zaawansowaniu.

Wartości prawidłowe estrogenów

*wg. Cobas firmy Roche