Adrenalina, noradrenalina i dopamina

Spis treści

Adrenalina, noradrenalina i dopamina zwane są aminami katecholowymi. Ich synteza odbywa się w komórkach chromochłonnych, które zlokalizowane są w różnych miejscach w organizmie człowieka.

Występują one w rdzeniu nadnerczy, oraz przy zwojach i splotach współczulnych układu nerwowego i noszą nazwę ciałek pozazwojowych. Komórki chromochłonne powstały z komórek ektodermalnych, które w okresie życia płodowego oddzieliły się od komórek cewy nerwowej. Komórki ektodermalne podzieliły się na dwie grupy: z jednej powstały włókna nerwowe układu współczulnego, a z drugiej komórki chromochłonne. Związek ten powoduje, że wydzielanie amin katecholowych jest ściśle skorelowane z naszymi emocjami. Katecholaminy biorą udział w procesach związanych z koncentracją, pamięcią, nastrojem, pomagają radzić sobie z sytuacjami stresowymi. Nadnercza produkują 90% adrenaliny obecnej w krwi, nerwy współczulne produkują 90% noradrenaliny, nerki są głównym źródłem dopaminy. Katecholaminy, które są produkowane w układzie nerwowym pełnią funkcję neurotransmiterów, natomiast te, wytwarzane w nadnerczach, wpływają na metabolizm i hemodynamikę układu krwionośnego.

Adrenalina

Adrenalina (epinefryna) – jest określana jako hormon strachu, walki i ucieczki, jej stężenie rośnie gdy jesteśmy narażeni na stres. Działa bardzo szybko, silnie, ale krótko. Aktywuje ona układ współczulny, przygotowując organizm do wysiłku fizycznego związanego z walką lub ucieczką. Objawia się to podwyższeniem ciśnienia krwi, przyspieszeniem akcji serca, podniesieniem poziomu glukozy we krwi, oraz rozkurczem oskrzeli (aby dostarczyć do organizmu więcej tlenu, potrzebnego do wytworzenia energii).

W zakresie metabolizmu człowieka adrenalina pobudza:

lipolizę (rozkład tłuszczu na kwasy tłuszczowe i glicerol, oraz zużycie ich jako materiału energetycznego),
ketogenezę (powstanie ciał ketonowych, są one produktem metabolizmu tkankowego) ,
termogenezę (utrzymanie, podniesienie ciepłoty ciała),
glikolizę (metabolizm przemian glukozy),
glikogenolizę (rozpad glikogenu, który jest energetycznym materiałem zapasowym naszego organizmu),
glukoneogenezę (proces przekształcania aminokwasów, mleczanów i glicerolu w glukozę).

Zadaniem adrenaliny jest utrzymanie stałego dopływu glukozy dla mózgu i mięśni, aby posiadały materiał energetyczny potrzebny do walki, ucieczki itp. Dodatkowo powoduje ona rozkurcz naczyń w mięśniach i rozkurcz dróg oddechowych.

Noradrenalina

Noradrenalina jest neuroprzekaźnikiem włókien nerwowych w układzie współczulnym, oraz niektórych neuronów pnia mózgu, jest wydzielana również podczas stresu, w dużych stężeniach wywiera prawie taki sam wpływ jak adrenalina.

Dopamina

Jest produkowana w nerkach. Uczestniczy w regulacji wydalania sodu z moczem, wytwarzana w przewodzie pokarmowym stymuluje wydzielanie dwuwęglanów i wpływa na jego motorykę, transport jonów sodu oraz reguluje przepływ krwi przez błonę śluzową żołądka i jelit.

Kwas homowanilinowy (HVA) jest pochodną dopaminy, która wydalana jest wraz z moczem, jego stężenie w sposób pośredni odzwierciedla poziom dopaminy w organizmie.

Kwas wanilinomigdałowy (VMA) jest głównym metabolitem powstałym w trakcie eliminacji adrenaliny i noradrenaliny w wątrobie. Pełni podobną rolę, co kwas homowalininowy.

Cel badania

Diagnostyka nadciśnienie tętniczego – ze szczególnym uwzględnieniem guza chromochłonnego, którego charakterystycznym objawem jest napadowo występujące wysokie ciśnienie tętnicze. Przy podejrzeniu pheochromocytomy należy dokonywać oznaczenia amin katecholowych w trakcie trwania epizodu nadciśnienia (ze względu na krótki okres półtrwania katecholamin).
Diagnostyka chorób autonomicznego układu nerwowego i genetycznych
Diagnostyka nowotworów wydzielających katecholaminy:

– Guz chromochłonny nadnerczy (pheochromocytoma)
-Nerwiak zarodkowy- neuroblastoma (nerwiak płodowy, nerwiak przyzwojowy współczulny)
-Zwojak (ganglioneuroma)
-Ocena skuteczności leczenia nowotworów (oceniamy czy usunięty został cały guz, wykrywamy nawrót choroby)

Pomiar stężenia katecholamin w surowicy w krwi odzwierciedla ich poziom chwilowy, dlatego takie oznaczenie nie daje wielu informacji. Fizjologiczny (poza momentami wyrzutu, np.: w stresie), poziom katecholamin i ich metabolitów we krwi jest niski. Gdy w naszym organizmie istnieją nowotwory produkujące katecholaminy, obserwujemy stały, wysoki poziom hormonów we krwi. Oznaczanie katecholamin w moczu z dobowej zbiórki (DZM) odzwierciedla całodobową produkcję tych hormonów i pozwala uniknąć wpływu na wynik chwilowego stresu lub wysiłku. Wydalanie katecholamin z moczem zwiększa się w obecności produkujących je nowotworów.

W pobranym materiale oznaczamy

We krwi

Katecholaminy (adrenalina, noradrenalina, dopamina)
Metabolity katecholamin – czyli metoksykatecholaminy (metanefryna, normetanefryna i 3-metoksytyramina)

W dobowej zbiórce moczu (DZM)

Katecholaminy (adrenalina, noradrenalina, dopamina)
Metabolity katecholamin – czyli metoksykatecholaminy (metanefryna, normetanefryna i 3-metoksytyramina)
Kwas wanilinomigdałowy VMA.
Kwas homowanilinowy HVA

Interpretacja wyników oznaczania katecholamin

Stwierdzenie zwiększonego stężenia amin katecholowych i ich metabolitów w surowicy krwi i w dobowej zbiórce moczu sugeruje obecność guza chromochłonnego nadnerczy. Rozpoznanie musi być potwierdzone obecnością guza w wynikach badań obrazowych oraz badaniem histopatologicznym fragmentu tkanki guza. Natomiast wzrost poziomu katecholamin u osoby, która miała usuniętego guza chromochłonnego może oznaczać, że operacja nie była doszczętna lub też, że doszło do miejscowej wznowy.

Należy także pamiętać, że oznaczenie poziomu katecholamin we krwi i w moczu, jest pomocne w diagnostyce obecności guza chromochłonnego nadnerczy, jednak nie ma większego znaczenia przy jego lokalizacji. Guz może być zlokalizowany w nadnerczu jak i w przestrzeni poza nadnerczowej (najczęściej w jamie brzusznej, rzadziej w klatce piersiowej). Stężenie oznaczonych katecholamin niekoniecznie odpowiada wielkości guza, ponieważ ich wytwarzanie jest zależne nie od wielkości, ale od właściwości samej tkanki guza.

Na stężenie katecholamin ma wpływ wiele czynników interferujących, dlatego lekarze często spotykają się z wynikami fałszywie dodatnimi.

Na wiarygodność wyniku wpływają takie czynniki jak:

dieta (orzechy, banany cytrusy),
stres,
leki: metyldopa, lewodopa, labetalol, sotalol, chinidyna,
niektóre antybiotyki (tetracyklina, erytromycyna, sulfonamidy),
niektóre leki przeciwdepresyjne i przeciwpsychotyczne (inhibitory MAO, chlorpromazyna, imipramina),
leki przeciwhistaminowe,
jodowe środki cieniujące.

Dlatego przed badaniem należy poinformować lekarza o diecie i przyjmowanych lekach.