Każda ciężarna, u której stwierdza się zaburzenia metabolizmu węglowodanów, jest zobligowana do codziennej, samodzielnej kontroli poziomu cukru w organizmie. 

Według badań przeprowadzonych już pod koniec lat 70-tych udało się jednoznacznie ustalić, że kontrola glikemii w warunkach domowych przez pacjentów cierpiących na cukrzycę pozwala na lepsze monitorowanie rozwoju choroby oraz daje nadzieję na zapobieganie jej powikłaniom. W przeszłości do kontroli cukrzycy wykorzystywano regularne badanie moczu na obecność glukozy. Dzięki codziennej, samodzielnej kontroli poziomu glukozy we krwi u chorych uczestniczących w badaniu udało uzyskać się poziomy cukru zbliżone do normoglikemii (po raz pierwszy w historii) oraz zmniejszyć częstość występowania niekorzystnego zjawiska hipoglikemii. Współcześnie, samodzielne monitorowanie glikemii uważane jest za najlepszą formę kontroli wszystkich typów cukrzycy. 

Regularne pomiary poziomu glukozy w warunkach domowych są kluczowym elementem postępowania także w przypadku wykrycia u kobiety ciężarnej zaburzeń metabolizmu węglowodanów. Wykonywane przez kobietę pomiary pozwalają bowiem precyzyjnie ustalić, czy cukrzyca poddaje się leczeniu za pomocą diety oraz aktywności fizycznej, czy też konieczne okaże się wdrożenie insulinoterapii. Leczenie z wykorzystaniem insuliny rozpoczyna się najczęściej, gdy po upływie 5-7 dni terapii z wykorzystaniem diety i aktywności fizycznej wartości pomiarów glikemii uzyskane przez ciężarną pozostają niezadowalające.

Zestaw niezbędny do wykonywania pomiarów glikemii

Aby móc samodzielnie kontrolować poziom glikemii należy zaopatrzyć się w następujący sprzęt:

• glukometr
• nakłuwacz
• paski testowe
• jałowe gaziki
• dzienniczek samokontroli

Glukometr

Glukometr jest niewielkich rozmiarów, lekkim urządzeniem, które z łatwością mieści się w kieszeni. Większość modeli dzięki wbudowanej pamięci pozwala na przechowywanie wyników ostatnich pomiarów – ważne jednak, by przed rozpoczęciem użytkowania aparatu ustawić właściwą datę i godzinę.  Umożliwi to prawidłowe przechowywanie informacji o czasie i wyniku poszczególnych pomiarów. Jest to bardzo wygodna funkcja – jeśli kobieta zapomni o wpisaniu wyniku do dzienniczka samokontroli, może to zrobić po sprawdzeniu pamięci glukometru.

Obecnie na rynku istnieje wiele modeli glukometrów, a zakres ich cen waha się od już od kilkunastu do nawet do kilkuset złotych. Średnia cena dobrego glukometru to jednak około 80 zł. Te bardziej nowoczesne są wyposażone w opcję współpracy ze smartfonem – możliwe jest wówczas bezpośrednie przesyłanie wyników pomiarów do pobranej wcześniej aplikacji. Zdarza się, że glukometr można otrzymać za darmo w ramach różnego rodzaju akcji promocyjnych organizowanych przez firmy farmaceutyczne – warto o taką możliwość zapytać farmaceutę w aptece.

Najważniejsze podczas wyboru glukometru jest upewnienie się, że posiada on certyfikat ISO – oznacza to, że dany aparat spełnia normy dokładności pomiaru obowiązujące na terenie Unii Europejskiej. Powinien on także przedstawiać wynik w jednostkach mg/dl lub mmol/l, co umożliwia natychmiastową interpretację uzyskanego wyniku. 

Glukometr wymaga regularnej kalibracji – można powiedzieć, że jest to prosty zabieg mający na celu kontrolę czy aparat prawidłowo dokonuje pomiarów. Polega on na oznaczeniu poziomu cukru w specjalnym płynie zawierającym glukozę – w taki sam sposób w jaki wykonuje się oznaczenie glikemii w kropli krwi. Wynik uzyskany podczas kalibracji powinien mieścić się w zakresie norm umieszczonym na opakowaniu pasków. Producenci glukometrów zalecają, aby wykonywać kalibracje glukometru regularnie – najlepiej raz na miesiąc. 
Glukometr należy chronić przed działaniem czynników zewnętrznych takich jak wilgoć, działanie wysokich lub niskich temperatur czy zabrudzenia. 

Nakłuwacz z lancetem

Nakłuwacz z lancetem jest urządzeniem służącym do nakłucia skóry opuszki palca w celu uzyskania kropli krwi do pomiaru. Nakłuwacz z wyglądu przypomina trochę gruby flamaster, we wnętrzu którego znajduje się bębenek – zbiornik, w  którym umieszczone są lancety, czyli elementy wyposażone w igłę do nakłucia. Po naciśnięciu przycisku na obudowie nakłuwacza, lancet zostaje uwolniony i z końcówki flamastra szybkim i precyzyjnym ruchem wysuwa się igła. Ponadto, nakłuwacze wyposażone są w opcję ustawienia pożądanej głębokości nakłucia, co pozwala dostosować ją do grubości skóry. Niektóre nakłuwacze nie posiadają wbudowanego bębenka i wymagają każdorazowo własnoręcznego nasadzenia lancetu na końcówce nakłuwacza. Należy bezwzględnie pamiętać, że lancety służą do użytku jednorazowego – te wykorzystane należy bezwzględnie wyrzucić. 

Nakłuwacz osobisty, czyli przeznaczony do użytku przez jedną osobę, bardzo ułatwia wykonywanie pomiarów. Jeśli jednak pacjentka nie dysponuje takim sprzętem może do wykonywania nakłuć wykorzystać igły, bądź lancety jednorazowego użytku.

Paski testowe

Paski testowe do glukometru nasączone są specjalnym odczynnikiem chemicznym, który zachodzi w reakcję z naniesioną na pasek kroplą krwi. Efektem zajścia reakcji jest powstanie prądu elektrycznego, który odczytywany jest przez glukometr.  Wynik przedstawiony jest na ekranie glukometru. Ciężarna, u której rozpoznano cukrzycę ciążową, wymagającą co najmniej 3 wstrzyknięć insuliny na dobę, ma prawo do zakupu pasków do glukometru za stałą opłatą ryczałtową, ponieważ podlegają one refundacji. Paski refundowane są także kobietom, które zdecydowały się na leczenie z wykorzystaniem pompy insulinowej. 
Specjaliści zalecają, aby po rozpoczęciu użytkowania nowego opakowania pasków odnotować datę ich otwarcia – ułatwi to kontrolę terminu ich ważności. 

Gaziki jałowe

Jałowe gaziki służą do uciśnięcia miejsca nakłucia po pobraniu próbki krwi.

Dzienniczek samokontroli

Dzienniczek samokontroli jest książeczką, którą ciężarna otrzymuje od swojego lekarza prowadzącego, gdy zachodzi konieczność wykonywania pomiarów glikemii. Dzienniczek zawiera tabele, w które należy systematycznie wpisywać wartości uzyskanych wyników wraz z godziną pomiaru. Dzienniczek należy zabierać ze sobą na wizyty kontrolne oraz ewentualne pobyty w szpitalu. 

Jak prawidłowo przeprowadzić pomiar poziomu cukru we krwi?

Technika wykonywania pomiarów glikemii nie jest zbyt skomplikowana, a przy odrobinie zaangażowania i dyscypliny ze strony przyszłej mamy uzyskane pomiary stanowią cenną informację o stanie jej gospodarki węglowodanowej. 

W przypadku zajścia konieczności samodzielnej kontroli glikemii, pacjentka przechodzi na początku odpowiednie przeszkolenie w poradni diabetologicznej dotyczące techniki wykonywania wkłuć.

Aby uzyskane wyniki były jak najbardziej wiarygodne warto pamiętać o kilku zasadach: 

• przed przystąpieniem do wykonywania badania należy dokładnie umyć ręce ciepłą wodą z mydłem – nie należy dezynfekować miejsca wkłucia środkami zawierającymi w swoim składzie spirytus, gdyż może to zafałszować uzyskany wynik. Ręce przygotowane do badania powinny być umyte i wysuszone, gdyż pozwala to na pozbycie się z powierzchni rąk ewentualnych zabrudzeń, które mogłyby mieć wpływ na wynik(np. resztki jedzenia: cukier z owoców, słodyczy). Użycie ciepłej wody rozszerza naczynia krwionośne i ułatwia pobranie krwi. 
• należy naszykować nakłuwacz z lancetem – konieczne jest w tym momencie wybranie odpowiedniej głębokości nakłucia poprzez obrócenie pierścienia ze skalą. Zaleca się, aby do pierwszego nakłucia wybrać na skali nakłuwacza nr 2 – może się jednak okazać konieczne wykonanie kilku prób nim pacjentka wybierze optymalną dla siebie głębokość wkłucia
• nakłucie wykonujemy w boczną część opuszki palca – nie pośrodku opuszki, co ma związek z ochroną powierzchni czucia palców. Zaleca się także, aby unikać wkłuć w obrębie palca wskazującego oraz kciuka. 
• do uzyskania wiarygodnego wyniku wystarczająca jest jedna kropla krwi
• nie należy masować, ani tym bardziej uciskać miejsca wkłucia, aby uzyskać próbkę krwi – jeśli po wykonaniu nakłucia krew nie pojawiła się, należy je powtórzyć wybierając większą głębokość wkłucia
• uzyskaną próbkę krwi należy nanieść bezpośrednio na pasek testowy
• miejsce nakłucia warto ucisnąć przez chwilę jałowym gazikiem 
• jeżeli dysponujemy nakłuwaczem wyposażonym w bębenek z lancetami wymieniamy zawartość bębenka dopiero po zużyciu wszystkich lancetów. Jeżeli natomiast nasz nakłuwacz nie posiada bębenka, należy od razu wyrzucić zużyty lancet i na jego miejsce przygotować nowy – tak, aby nakłuwacz był gotowy do następnego użycia
• uzyskany na glukometrze wynik pomiaru należy zanotować w dzienniczku samokontroli
• jeżeli nakłuwacz lub glukometr zostały podczas badania zanieczyszczone krwią należy pamiętać o właściwej higienie sprzętu

Bardzo istotne jest, aby kobieta wykorzystywała do pomiarów zawsze ten sam glukometr, gdyż wyniki uzyskane przy pomocy różnych aparatów mogą różnić się między sobą w istotny sposób – a to z kolei zmniejsza ich wiarygodność. Ponadto, przed przystąpieniem do pomiaru należy sprawdzić termin ważności posiadanych pasków testowych, ponieważ jak wszystkie produkty medyczne, mogą one ulec przeterminowaniu. 

Jak często wykonywać pomiary poziomu cukru?

Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego kobieta ciężarna, u której stwierdza się zaburzenia gospodarki węglowodanowej powinna mierzyć poziom cukru w organizmie co najmniej 4 razy na dobę –  na czczo oraz trzykrotnie przed głównymi posiłkami (śniadanie, obiad, kolacja). 

W przypadku, gdy pacjentka stosuje insulinoterapię metodą wielokrotnych wstrzyknięć (czyli model terapii stosowany często u ciężarnych) zaleca się, aby pomiarów tych było więcej – przed posiłkami oraz dodatkowo jedną lub dwie godziny po nich (należy ustalić z lekarzem w jakim czasie po spożyciu posiłku wykonywać badanie) oraz przed zaśnięciem. Zalecane jest również okresowe wykonywanie pomiarów glikemii w nocy w celu upewnienia się, że podczas snu nie występuje zjawisko niedocukrzenia, które jest niekorzystne dla rozwijającego się płodu. W przypadku występowania hipoglikemii nocnej konieczna może okazać się korekcja dawki przyjmowanej insuliny, bądź modyfikacja spożywanego przed snem posiłku. 

Dokładny model monitorowania glikemii uwzględniający liczbę wkłuć niezbędnych do właściwego monitorowania glikemii  ustala z pacjentką w trakcie wizyty specjalista diabetolog uwzględniając dotychczasowy przebieg cukrzycy.