Monitorowanie poziomu glukozy i ciał ketonowych w moczu

Badanie ogólne moczu jest jednym z podstawowych badań we współczesnej medycynie. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2015 roku każda kobieta w ciąży powinna mieć wykonane badanie ogólne moczu do 10 tygodnia ciąży. Badanie to jest następnie powtarzane średnio co 4 tygodnie, aż do czasu rozwiązania.

Jak prawidłowo pobrać mocz na badanie?

Jednym z najważniejszych czynników, który decyduje o wartości uzyskanego wyniku badania ogólnego moczu, jest technika jego pobrania.

Materiał przeznaczony do laboratoryjnej analizy powinien spełniać kilku wymogów, w tym:

• Mocz przeznaczony na badanie powinien zostać pobrany z pierwszej porannej próbki po całonocnym odpoczynku
• Przed mikcją (oddaniem moczu) kobieta powinna dokładnie umyć zewnętrze ujście cewki moczowej i okolice warg sromowych – redukuje się w ten sposób szansę na zanieczyszczenie pobranej próbki. Okolice zewnętrznych narządów płciowych należy umyć w taki sposób, aby unikać wykonywania ruchów od tyłu do przodu (należy obmywać okolice intymne od narządów płciowych w kierunku odbytu). Zanieczyszczenia i bakterie z okolicy odbytu przeniesione w ten sposób w okolice warg sromowych i cewki moczowej również mogą mieć znaczący wpływ na miarodajność wyniku. 
• Mocz do badania oddaje się z tzw. środkowego strumienia. Oznacza to, że pierwsza część, oddanego po całonocnym odpoczynku, moczu powinna trafić do toalety.
• Badanie ogólne moczu przeprowadza się z próbki pobranej do specjalnego, szczelnie zamykanego, jałowego pojemnika, w który najlepiej zaopatrzyć się w aptece. Takie działanie także minimalizuje ryzyko zanieczyszczenia pobranego do analizy moczu. Nie należy pobierać próbek na badanie do słoiczków i innych pojemników nie przeznaczonych do tego celu.
• Oddany do badania materiał powinna charakteryzować się określoną objętością. W celu przeprowadzenia niezbędnej analizy pacjentka powinna oddać co najmniej 20 ml moczu. Najczęściej jest to około 50 ml. 

Interpretacja uzyskanych wyników – czy wykrycie glukozy w pobranej próbce moczu zawsze jest patologią?

Glukoza jest podstawowym źródłem energii dla naszego organizmu, z tego też względu jej strata z moczem jest zjawiskiem niekorzystnym dla naszego ustroju. Niestety wraz z rozwojem cukrzycy i stopniowym wzrostem glikemii nerki nie są w stanie zwrotnie wychwycić całej jej zawartości z powstającego moczu.

Glukozuria, czyli obecność cukru w moczu może mieć parę przyczyn. W wielu przypadkach wykrycie przez laboratorium diagnostyczne glukozy w próbce moczu świadczy o rozwoju cukrzycy, rzadziej o patologii tzw. cewek nerkowych.

Próg nerkowy dla glukozy, czyli takie jej stężenie we krwi, po przekroczeniu którego zaczyna się ona pojawiać w moczu, jest zmienny osobniczo. Zazwyczaj o glukozurii mówi się w momencie, kiedy stężenie glukozy we krwi wynosi powyżej 180 mg/dl.

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że badanie ogólne moczu nie jest badaniem, na podstawie którego można rozpoznać którąkolwiek postać cukrzycy. Badanie to, u kobiet w ciąży, wykonuje się głównie ze względu na możliwość bezobjawowego rozwoju zakażenia układu moczowego, a zaobserwowany w nim cukromocz wymaga dalszej, szczegółowej diagnostyki.

Diagnostyka cukromoczu, ustalenie czy jest on fizjologią czy też objawem cukrzycy ciążowej, polega na pomiarze glikemii na czczo oraz na przeprowadzeniu pomiędzy 24 a 28 tygodniem ciąży tzw. testu obciążenia 75 gramami glukozy, który pozwala potwierdzić, bądź wykluczyć zaburzenia gospodarki węglowodanowej.

Fizjologiczna glukozuria u kobiet w ciąży

W wielu przypadkach u kobiet ciężarnych, przy jednoczesnym braku cukrzycy ciążowej, stwierdza się w moczu obecność glukozy i stan ten wynika m.in. z fizjologicznego, w tym okresie, obniżenia progu nerkowego glikemii do około 150 mg/dl.

Wpływ na takie obniżenie progu nerkowego ma przede wszystkim:

• zwiększone ukrwienie nerek
• działanie specyficznych dla okresu ciąży hormonów

Konsekwencją zwiększonego przepływu krwi przez nerki jest większa ilość powstającego moczu. Takie objętościowe przeładowanie nerek utrudnia zwrotny wychwyt całej przesączającej się do moczu glukozy, czego konsekwencją może być cukromocz.

Z kolei rola i działanie hormonów takich jak laktogen łożyskowy czy progesteron polega m.in. na podwyższeniem stężenia glukozy we krwi, co pozwala zaspokoić rosnące z czasem zapotrzebowanie energetyczne rozwijającego się płodu.

Ciała ketonowe w moczu – czym są i czego mogą być objawem?

Ciała ketonowe są grupą związków chemicznych, które powstają w wyniku metabolizmu tłuszczów, głównie w warunkach niedoboru insuliny.

Ciała ketonowe, które są głównie produkowane przez nasz organizm, obejmują:

• kwas B-hydroksymasłowy
• acetooctan
• aceton

Służą one jako zastępcze źródło energii dla naszego organizmu, w sytuacji kiedy długotrwały niedobór insuliny uniemożliwia skorzystanie z glukozy jako podstawowego źródła pożywienia dla komórek naszego ciała. W prawidłowych warunkach insulina umożliwia transport glukozy z krwi do komórek. Przy jej braku dochodzi do jednoczesnego wzrostu stężenia glukozy we krwi połączonego z brakiem glukozy w obrębie komórek – organizm ’’przełączą się’’ na zastępcze źródła energii, jakimi są tłuszcze i powstające z nich ciała ketonowe.

W warunkach prawidłowych mocz nie powinien zawierać ciał ketonowych. Oznaczenie ich może służyć jako pomoc przy monitorowaniu kobiet w ciąży, które w wyniku rozwoju cukrzycy i jej powikłań, pomimo spożywanie odpowiedniej ilości pożywienia, tracą na wadze.

Za obecność ciał ketonowych w moczu kobiety ciężarnej odpowiadać mogą głównie:

• powikłania nieleczonej lub leczonej nieprawidłowo cukrzycy
• okresy głodzenia
• nadmierny wysiłek fizyczny

Wszystkie te stany charakteryzują się zwiększonym zapotrzebowaniem organizmu na energię, którego nie można zaspokoić wyłącznie za pomocą glukozy.

Testy paskowe 

Do wykrywania obecności ciał ketonowych i glukozy w moczu służą specjalne testy paskowe, a badanie takie kobieta może przeprowadzić samodzielnie w domowym zaciszu. Najlepiej wykonać je w godzinach porannych,  z pierwszej próbki oddanego tego dnia moczu – wówczas stężenie ketonów i glukozy w moczu jest najwyższe, a wynik najbardziej wiarygodny i miarodajny.
Test można wykonać na dwa sposoby – albo kierując strumień moczu bezpośrednio na pasek, albo zanurzając go w pojemniku z moczem. Zmianę zabarwienia paska należy porównać ze wzornikiem, który zwykle umieszczony jest na opakowaniu pasków. 

Tego typu testy są tzw. testami półilościowymi, które umożliwiają określenie przybliżonego stężenia glukozy i ciał ketonowych w moczu na podstawie uzyskanej zmiany zabarwienia paska. 
Często na opakowaniu testów paskowych, w pobliżu wzornika kolorów, umieszczanie są ’’+’’.

Ilość plusów (i jednocześnie intensywność uzyskanego zabarwienia paska) często dość dobrze korelują ze stężeniem glukozy u kobiet w ciąży (zwłaszcza w drugim trymestrze). 

Z dość dobrym przybliżeniem można przyjąć, że:

• brak + odpowiada stężeniu glukozy w surowicy wynoszącemu około 100 mg/dl
• wynik + odpowiada stężeniu glukozy w surowicy wynoszącemu około 250 mg/dl
• wynik ++ odpowiada stężeniu glukozy w surowicy wynoszącemu około 500 mg/dl
• wynik +++ odpowiada stężeniu glukozy w surowicy wynoszącemu około 1000 mg/dl
• wynik ++++ odpowiada stężeniu glukozy w surowicy wynoszącemu około 2000 mg/dl