Poziom glikemii u kobiety z cukrzycą ciążową

Bardzo ważnym elementem samokontroli cukrzycy przez kobietę w ciąży jest prawidłowa ocena uzyskanych wartości pomiarów. 

Według Standardów Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego(PTD) z 2017 roku oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego(PTG) wartości docelowe glikemii u kobiety ciężarnej cierpiącej na cukrzycę przedstawiają się następująco: 

Systematycznie prowadzony dzienniczek samokontroli pozwala na optymalną ocenę uzyskanych wartości glikemii przez ciężarną oraz lekarza. W przypadku zaobserwowania przez pacjentkę wartości znacznie odbiegających od przedstawionych norm zaleca się przyspieszenie terminu wizyty kontrolnej u lekarza,  który może na tej podstawie podjąć decyzję o konieczności rozpoczęcia insulinoterapii lub zmianie w dotychczasowym dawkowaniu przyjmowanego leku.  

Badanie poziomu cukru w organizmie ma jednak także ogromną wartość dla samej pacjentki i pozwala w odpowiedni sposób modyfikować codzienną dietę. Właściwie zbilansowana dieta jest bowiem podstawą terapii cukrzycy, a konieczność stosowania insulinoterapii nie zwalnia z obowiązku racjonalnego odżywiania. 

Kobietom w ciąży, zwłaszcza w początkowym okresie walki z cukrzycą, doradza się w tym celu prowadzenie – poza dzienniczkiem samokontroli – także notesu z zapisem spożytych w ciągu dnia posiłków oraz pór jedzenia. Ułatwia to znacząco podejmowanie samodzielnych decyzji dotyczących modyfikacji diety w zależności od uzyskanych poziomów glikemii. Aby jednak takie działania były możliwe, konieczne jest poszerzenie wiedzy na temat wymienników węglowodanowych (WW) oraz białkowo – tłuszczowych (WBT), których znajomość jest wymagana u osób cierpiących na cukrzycę. 

Czym jest wymiennik węglowodanowy? 

Wymiennik węglowodanowy jest jednostką, która ma ułatwić w praktyce ocenę zawartości węglowodanów w przygotowywanym posiłku. 

W Polsce 1 wymiennik węglowodanowy odpowiada 10 g węglowodanów przyswajalnych dostarczonych do organizmu po spożyciu konkretnego produktu. W niektórych krajach Europy przyjmuje się natomiast, że 1 WW odpowiada 12g węglowodanów.
Mówiąc dokładniej, 1 wymiennik węglowodanowy określa dokładną ilość produktu, którego spożycie dostarczy do organizmu 10 g węglowodanów.

Dla przykładu: 1 wymiennikowi węglowodanowemu odpowiada zjedzenie średniego jabłka o masie 100 g lub wypicie szklanki, czyli 200 g mleka 2% – oznacza to jednocześnie, że 100 g jabłka lub szklanka mleka 2% dostarczą do organizmu 10 g węglowodanów przyswajalnych. 

Dzięki tej metodzie osoba cierpiąca na cukrzycę jest w stanie obliczyć, jaka ilość cukrów prostych zostanie przez nią przyswojona po zjedzeniu np. porcji ciasta, kostki czekolady czy jabłka i przeliczyć ją na liczbę wymienników. Na opakowaniach wielu artykułów spożywczych producenci zamieszczają obecnie informację o zawartości węglowodanów w 100 g produktu, dzięki czemu osoby z cukrzycą mogą przeliczać te dane na wymienniki i rozsądnie planować swój jadłospis. Jednak w przypadku produktów takich jak owoce czy chleb informacji tego typu na opakowaniu nie ma – w tym celu właśnie opracowano specjalne tabele, które prezentują jaka ilość wymienników węglowodanowych zostanie przyswojona po spożyciu konkretnego produktu z całej gamy artykułów spożywczych uwzględniając nabiał, kasze i zboża, pieczywo, słodycze, owoce czy warzywa. 

Czym jest wymiennik białkowo-tłuszczowy?

Wymiennik białkowo-tłuszczowy jest pojęciem analogicznym do wymiennika węglowodanowego – z tą różnicą, że stosuje się go w przypadku obliczeń dotyczących bardziej różnorodnych posiłków (jak np. obiad składający się z porcji mięsa, ziemniaków i surówki).

Wymiennik białkowo-tłuszczowy określa łączną ilość białka i tłuszczu, które po spożyciu dostarczą naszemu organizmowi 100 kcal. Wydaje się, że obliczenie liczby wymienników białkowo – tłuszczowych (WBT) spożytych w posiłku jest o wiele bardziej skomplikowane, jednak bardzo szybko staje się to równie łatwe jak obliczanie wymienników węglowodanowych (WW). 

Kluczowa jest tutaj znajomość faktu, że 1 g tłuszczu dostarcza nam 9 kcal, a białka 4 kcal. Następnie musimy określić jaka ilość białka i tłuszczu(w gramach) znalazła się w przygotowanym przez nas posiłku. Na tej podstawie obliczamy jego łączną kaloryczność. Znając już kaloryczność potrawy i wiedząc, że 1 wymiennik białkowo-tłuszczowy (WBT) to 100 kcal łatwo już obliczyć ilość WBT dostarczonych organizmowi.

Wykorzystanie wiedzy o wymiennikach w praktyce

Dzięki wykorzystaniu w codziennym życiu pojęcia wymienników możliwe jest zarówno modyfikowanie dawki insuliny w oparciu o skład zbliżającego się posiłku lub też korekcja jadłospisu z powodu niezadowalających poziomów glikemii w pomiarach kontrolnych.

Jeśli ciężarna zaobserwuje, że w danym dniu poziom glikemii wzrósł ponad normę, po spożyciu danego posiłku, może przeanalizować ilość zawartych w nim wymienników węglowodanowych (WW) i następnego dnia przygotować o tej porze posiłek mniejszy lub zawierający mniej cukrów. Dzięki takiemu postępowaniu i wykorzystaniu w codziennej diecie wiedzy o wymiennikach węglowodanowych (WW) kobieta spodziewająca się dziecka jest w stanie, z dnia na dzień, podejmować świadome decyzje mające na celu utrzymanie normoglikemii. 

Uważa się, że 1 jednostka insuliny może być wystarczająca na pokrycie zapotrzebowania po spożyciu od 5g do nawet 30g węglowodanów  –  jest to cecha bardzo indywidualna i zmienna osobniczo, ponieważ zależy od wielu czynników takich jak masa ciała, wrażliwość na działanie insuliny czy stopień aktywności fizycznej. Przeciętnie jednak, 1 do 2 jednostek insuliny wystarcza na 1 wymiennik węglowodanowy  – przy prowadzeniu regularnej i dokładnej samokontroli pacjentki nabierają doświadczenia i potrafią samodzielnie określić ile leku jest im potrzebne w przeliczeniu na 1 wymiennik węglowodanowy. Warto w tym miejscu podkreślić, że zapotrzebowanie na insulinę u tej samej osoby zmienia się w ciągu dnia – rano jest ono największe i stopniowo maleje do wieczora. Jest to spowodowane m.in. porannym wyrzutem hormonów produkowanych przez korę nadnerczy, których działanie związane jest z podwyższeniem stężenia glukozy we krwi. Oznacza to, że w godzinach porannych na 1 wymiennik węglowodanowy (WW) pacjentka będzie musiała przyjąć np. 1,5 jednostki insuliny, a wieczorem na 1 wymiennik węglowodanowy (WW) wystarczy jej 1 jednostka. 

Jeśli chodzi o wymienniki białkowo–tłuszczowe, to u osób dorosłych przyjmuje się, że na 1 wymiennik białkowo-tłuszczowy (WBT) powinno się przyjąć połowę dawki insuliny, która byłaby właściwa dla 1 wymiennika węglowodanowego (WW). 

Warto dodać, że taka wiedza po prostu umożliwia chorym czerpanie radości z życia – zrozumienie choroby oraz reguł jej leczenia sprawia, że pacjentka nie jest więźniem swojego rozpoznania. Kobiety z cukrzycą ciążową (GDM) są zobowiązane do przestrzegania zdrowej diety, ale nie każdy posiłek da się zaplanować – czasem z powodu odwiedzin gości czy uroczystości rodzinnej – korekcja dawki insuliny pozwala w takich sytuacjach uniknąć hiperglikemii, która stwarza zagrożenie dla rozwijającego się płodu.  

Na koniec, należy podkreślić, że wszelkie samodzielne decyzje dotyczące zmian w dawkowaniu insuliny pacjentka powinna podejmować po konsultacji z lekarzem, a przed rozpoczęciem insulinoterapii powinna przejść odpowiednie szkolenie w poradni diabetologicznej. Tylko ugruntowana wiedza na temat leczenia pozwala bowiem na maksymalne czerpanie korzyści z leczenia cukrzycy ciążowej i umożliwia uniknięcie ewentualnych błędów oraz powikłań.