Wegetarianizm jest szerokim pojęciem obejmującym różniące się między sobą sposoby żywienia bazujące na produktach roślinnych. W 2011 roku Międzynarodowa Unia Wegetariańska (International Council of the International Vegetarian Union – IVU) zdefiniowała wegetarianizm jako dietę opartą na produktach pochodzenia roślinnego z lub bez mleka i nabiału, jaj oraz miodu. W Polsce pojawia się również termin diety jarskiej, który jest synonimem diety wegetariańskiej. Istnieją różne typy wegetarianizmu, które odróżnia między sobą kwestia spożycia niektórych produktów pochodzenia zwierzęcego. Aby odpowiedzieć na pytanie czy diety wegetariańskie są bezpieczne dla kobiet ciężarnych, warto na początek zdefiniować poszczególne rodzaje diet roślinnych.

Diety wegetariańskie

• Weganizm – ścisła dieta roślinna oparta wyłącznie na produktach pochodzenia roślinnego (warzywa i owoce, nasiona roślin strączkowych, orzechy, pestki, nasiona). Produkty wykluczone z diety: mięso czerwone, mięso drobiowe, przetwory mięsne, jajka, nabiał, ryby i owoce morza, podroby, smalec, żelatyna (dodawana do galaretek i serków), produkty pochodzące z rzeźni (np. podpuszczka – składnik serów).
• Semiwegetarianizm – w diecie znajdują się głównie produkty roślinne, ale dopuszczalne jest spożywanie od czasu do czasu drobiu, ryb i nabiału. Jest to dieta najbardziej zbliżona do założeń diety śródziemnomorskiej, przez wielu wegetarian nie jest uznawana i akceptowana jako dieta wegetariańska. Produkty całkowicie wykluczone z diety: mięso czerwone i jego przetwory. Produkty spożywane: białe mięso, ryby i owoce morza, jaja, mleko i jego przetwory, owoce i warzywa, nasiona roślin strączkowych, orzechy.
• Pescowegetarianizm (ichtiowegetrianizm) – odmiana semiwegetarianizmu, w diecie znajdują się głównie produkty roślinne, ale od czasu do czasu można spożywać ryby. Produkty całkowicie wykluczone z diety: mięso czerwone, mięso białe (drób) i przetwory mięsne. Produkty spożywane: ryby i owoce morza, jaja, mleko i jego przetwory, owoce i warzywa, nasiona roślin strączkowych, orzechy.
• Owowegetrianizm – w diecie oprócz produktów roślinnych znajdują się jaja. Produkty wykluczone z diety: mięso czerwone, mięso drobiowe, przetwory mięsne, nabiał, ryby i owoce morza, podroby, smalec, żelatyna (dodawana do galaretek i serków), produkty pochodzące z rzeźni (np. podpuszczka – składnik serów).
• Laktowegetarianizm – w diecie oprócz produktów roślinnych znajduje się nabiał. Produkty wykluczone z diety: mięso czerwone, mięso drobiowe, przetwory mięsne, jaja, ryby i owoce morza, podroby, smalec, żelatyna (dodawana do galaretek i serków), produkty pochodzące z rzeźni (np. podpuszczka – składnik serów).
• Laktoowowegetarianizm – dieta oparta na produktach roślinnych oraz jajach i produktach mlecznych. Produkty wykluczone z diety: mięso czerwone, mięso drobiowe, przetwory mięsne, ryby i owoce morza, podroby, smalec, żelatyna (dodawana do galaretek i serków), produkty pochodzące z rzeźni (np. podpuszczka – składnik serów).
• Witarianizm – ścisła dieta roślinna, ale „surowa” (nazywana również z j. ang. „raw”) oparta głównie na warzywach, owocach, kiełkach i orzechach nieprzetworzonych. Dieta wyklucza wszystkie produkty pochodzenia zwierzęcego.
• Frutarianizm – w diecie znajdują się tylko owoce.

Odżywianie w ciąży – diety roślinne

Ciąża jest szczególnym okresem, kiedy to od sposobu żywienia matki zależy nie tylko jej zdrowie, ale również zdrowie jej dziecka. Wszyscy specjaliści są zgodni co do tego, że odpowiednio zbilansowania dieta kobiety ciężarnej to główny czynnik środowiskowy wpływający na prawidłowy przebieg ciąży oraz wzrost i rozwój płodu. Dlatego też stosowanie diet roślinnych w okresie ciąży i karmienia piersią budzi pewne wątpliwości zarówno ze strony specjalistów, jak i członków rodziny kobiety ciężarnej. Obawy dotyczą głównie niedoboru niektórych składników odżywczych szczególnie potrzebnych w trakcie ciąży.

W związku z tym pozostaje pytanie czy diety wegetariańskie są rekomendowane w okresie ciąży czy nie? I jak dieta roślinna może wpłynąć na przebieg cukrzycy ciążowej?

Odpowiedź na te pytania nie jest jednoznaczna, gdyż jak już wiemy istnieją różne typy wegetarianizmu. Dotychczasowe badania naukowe uwzględniające sposób odżywiania i oceniające stan zdrowia kobiety ciężarnej i jej dziecka skupiają się głównie na dietach lakto- i laktoowowegetariańskiej oraz wegańskiej. I to na tych dietach skupiają się wytyczne i rekomendacje dotyczące diet roślinnych zarówno w okresie ciąży, jak i laktacji. Dla uproszczenia w materiałach informacyjnych tej strony będziemy o nich mówić jako o odpowiednio: diecie wegetariańskiej i diecie wegańskiej.

Stanowiska ekspertów w sprawie stosowania diet roślinnych w okresie ciąży i laktacji

1. W 2016 zostało opublikowane stanowisko Amerykańskiej Akademii Żywienia i Dietetyki (Academy of Nutrition and Dietetics), w którym eksperci podkreślają, że prawidłowo zaplanowane i odpowiednio zbilansowane diety wegetariańskie oraz wegańskie są zdrowe i mogą spełniać zapotrzebowanie żywieniowe na wszystkich etapach życia człowieka, włączając w to okres ciąży, laktacji, niemowlęctwa, dzieciństwa, dojrzewania czy też okres profesjonalnego uprawiania sportu. Ponadto podkreślają, że dobrze zbilansowane diety wegetariańskie i wegańskie mogą przynieść korzyści zdrowotne w zakresie profilaktyki oraz leczenia niektórych schorzeń, jak np. otyłość, cukrzyca typu 2, choroby układu krążenia, choroby nowotworowe, kamica nerkowa czy reumatoidalne zapalenie stawów. 
2. Przegląd badań i danych naukowych dotyczących wpływu diety wegetariańskiej i wegańskiej na zdrowie kobiety ciężarnej i jej dziecka jest systematycznie dokonywany przez specjalistów. Cytowane powyżej stanowisko Amerykańskiej Akademii Żywienia i Dietetyki to najnowsza publikacja. Została ona poprzedzona wcześniejszymi – w 2009 roku (stanowisko Amerykańskiego Towarzystwa Dietetycznego ADA – American Dietetic Association, obecnie Academy of Nutrition and Dietetics) i 2003 roku (stanowisko Amerykańskiego Towarzystwa Dietetycznego ADA i dietetyków z Kanady). Oba stanowiska również wskazują na to, że prawidłowo skomponowane diety roślinne są bezpieczne i zdrowe w okresie ciąży i laktacji.
3. W 2015 roku na łamach BJOG (The International Journal of Obstetrics and Gynaecology) została opublikowana praca przeglądowa analizująca wpływ diet roślinnych na przebieg ciąży oraz zdrowie matki i dziecka. Autorzy pracy konkludują, że pomimo iż dostępne dane nie są jednorodne, to diety wegetariańskie i wegańskie można uznać za bezpieczne w okresie ciąży, pod warunkiem ich prawidłowego zbilansowania oraz zwrócenia szczególnej uwagi na monitorowanie i dostarczenie odpowiedniej ilości witamin i składników mineralnych, w które diety roślinne są deficytowe. Wskazują również na potrzebę przeprowadzenia obserwacji dotyczących stosowania diet roślinnych w ciąży na szerszą skalę.

Wszyscy eksperci zgodnie twierdzą – każda dieta, zarówno tradycyjna (z udziałem produktów pochodzenia zwierzęcego), jaki roślinna, jeśli jest nieprawidłowo zaplanowana i zbilansowana (czyli tak, aby spełniać szczególne zapotrzebowanie żywieniowe kobiety ciężarnej), może negatywnie wpływać na przebieg ciąży oraz zdrowie matki i jej dziecka.  Diety wegetariańskie i wegańskie z racji tego, że opierają się głównie, bądź wyłącznie na produktach pochodzenia roślinnego mogą być deficytowe lub charakteryzować się niższą biodostępnością niektórych makro- i mikroskładników. Należą do nich m.in. białko, kwasy tłuszczowe omega 3, wapń, żelazo, witamina B12, cynk. Dlatego też jeżeli jesteś w ciąży i jesteś na diecie roślinnej upewnij się, że Twoja dieta jest prawidłowo skomponowana. Pomoże Ci w tym Twój lekarz oraz Dietetyk.

Diety roślinne a cukrzyca 

Diety roślinne cechuje wysoki udział procentowy węglowodanów. Z tego powodu niejednokrotnie osoby chorujące na cukrzycę mają wątpliwości, czy dieta opierająca się na produktach pochodzenia roślinnego będzie dla nich odpowiednia. Okazuje się, że prawidłowo prowadzona dieta wegetariańska czy wegańska może być sprzymierzeńcem w utrzymaniu i kontrolowaniu poziomu cukru we krwi u osób chorych na cukrzycę. Ponadto u osób zdrowych bądź z grupy ryzyka zmniejsza prawdopodobieństwo zachorowania na cukrzycę typu 2.

Potwierdzają to eksperci oraz wyniki badań klinicznych:

1. W badaniu Adventists Heatlh Study z 96 469 uczestnikami stwierdzono, że laktoowowegetarianie i weganie są w dużo niższym stopniu zagrożeni cukrzycą typu 2 niż osoby będące na diecie tradycyjnej. Wśród wegan ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2 jest ponad dwukrotnie niższe w porównaniu z osobami, które spożywają mięso.
2. W badaniu klinicznym porównującym efekty niskotłuszczowej diety wegetariańskiej z efektami diety opracowanej w oparciu o wytyczne Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego stwierdzono, że dieta wegańska pozwoliła na lepszą kontrolę glikemii, co wyrażało się niższym poziomem hemoglobiny glikowanej oraz poprawą parametrów profilu lipidowego (redukcja cholesterolu całkowitego, obniżenie poziomu cholesterolu frakcji LDL, a podwyższenie poziomu cholesterolu frakcji HDL).
3. Szereg innych badań wskazuje i potwierdza korzystny wpływ diet roślinnych w profilaktyce i leczeniu cukrzycy. Specjaliści podkreślają, że tak pozytywny wpływ diet wegetariańskiej i wegańskiej jest możliwy m.in. dzięki temu że:

• Prawidłowo zbilansowana dieta roślinna charakteryzuje się wysoką zawartością błonnika i niższym indeksem glikemicznym potraw, co zwiększa insulinowrażliwość, ułatwia kontrolę glikemii poposiłkowej, znacząco wpływa na redukcję ryzyka rozwinięcia cukrzycy typu 2 oraz ułatwia leczenie cukrzycy.
• Odpowiednio skomponowane diety roślinne ułatwiają kontrolę masy ciała, zmniejszają ryzyko wystąpienia nadwagi i otyłości, a przez to i powikłań (m.in. cukrzyca, choroby układu krążenia) związanych z nieprawidłową masą ciała i zbyt wysokim BMI.
• Samo spożycie mięsa czerwonego i przetworzonego jest silnie skorelowane z podwyższonym poziomem glukozy i insuliny we krwi oraz ryzykiem rozwoju cukrzycy. Wyeliminowanie tych składników jest więc elementem obniżającym ryzyko zachorowania.
• Diety roślinne są bogatsze w składniki przeciwzapalne (m.in. nienasycone kwasy tłuszczowe zawarte w orzechach i olejach roślinnych), a ubogie w kwasy tłuszczowe nasycone, które obniżają wrażliwość komórek na insulinę.

Jeśli chcesz dowiedzieć się jak odpowiednio zaplanować dietę roślinną mając cukrzycę ciążową i uniknąć niedoborów żywieniowych, które mogą wystąpić przy nieprawidłowo skomponowanej diecie przeczytaj:

• DIETY ROŚLINNE W CUKRZYCY CIĄŻOWEJ
• SUBSTANCJE WPŁYWAJĄCE NA PRZYSWAJALNOŚĆ SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W DIETACH ROŚLINNYCH