Białko roślinne i zwierzęce a cukrzyca ciążowa
Spis treści
Czym jest białko?
Białko to najważniejszy element budulcowy organizmu, nie dziwi więc fakt, że w okresie ciąży wzrasta zapotrzebowanie na ten składnik pokarmowy. Odpowiednia ilość białka w diecie ciężarnej ma znaczenie już od pierwszych tygodni ciąży. Odpowiednia podaż białka warunkuje sprawne funkcjonowanie organizmu matki i stwarza optymalne warunki dla prawidłowego rozwoju organizmu dziecka w całym okresie życia płodowego.
Białka – to składniki pokarmowe, które stanowią główny element budulcowy organizmu człowieka. Pełnią wiele ważnych funkcji fizjologicznych w naszym organizmie, m.in.:
- służą do budowy i odbudowy naszych komórek i tkanek – bez nich nie jest możliwy wzrost i rozwój organizmu, regeneracja tkanek i gojenie ran,
- wchodzą w skład płynów ustrojowych, komórek odpornościowych, niektórych hormonów oraz enzymów katalizujących reakcje biochemiczne przebiegające w ludzkich komórkach,
- są podstawowym składnikiem krwi i limfy oraz mleka,
- pełnią ważną rolę w regulacji ciśnienia krwi oraz w utrzymywaniu równowagi kwasowo-zasadowej,
- są nośnikiem składników mineralnych i witamin.
Rola białka w diecie
Białko w diecie może pochodzić zarówno z produktów roślinnych, jak i zwierzęcych:
- białka pochodzenia zwierzęcego (mięso, wędliny, drób, ryby, nabiał, jaja)
- białka pochodzenia roślinnego (produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, ziemniaki, warzywa i owoce, orzechy i ziarna)
Uważa się, że w żywieniu kobiet w ciąży i w okresie karmienia piersią 2/3 należnej ilości białka w całodziennej diecie powinny stanowić białka zwierzęce, a pozostałą część białka roślinne.
Zawartość białka w produktach zwierzęcych:
- mięso 11 – 23 % (np. wieprzowina 15 – 21 %, wołowina 16 – 21 %, podroby 11 – 17 %, drób 18 – 23 %, ryby 16 – 22 %)
- nabiał 3 – 27 % (np. twarogi 11 – 19 %, sery żółte 20 – 40 %, mleko 3 – 4 %, jogurt naturalny 4 – 5 %)
- jaja 9 – 12 %
Produkty roślinne zawierają przeciętnie 1–2% białka. Wyjątek stanowią: groszek zielony – 6 %, brukselka – 5 % , a groch, fasola, soczewica i soja – 21 – 25 % białka. Orzechy i ziarna zawierają 9 – 25 % białka, a produkty zbożowe 7 – 14 %.
Białka to wielocząsteczkowe struktury chemiczne zbudowane z aminokwasów. Wśród 20 znanych aminokwasów, 8 z nich to tzw. aminokwasy niezbędne, egzogenne. Oznacza to, że muszą one zostać dostarczone z pożywieniem, ponieważ człowiek nie potrafi ich zsyntetyzować (egzogenne) oraz nie da się ich zastąpić innymi aminokwasami (niezbędne). Do aminokwasów niezbędnych należą: lizyna, metionina, treonina, leucyna, izoleucyna, walina, tryptofan i fenyloalanina. Aminokwasem względnie egzogennym jest histydyna, która jest wytwarzana przez organizm, ale w niedostatecznych ilościach. Druga grupa to aminokwasy endogenne, które organizm może sam zsyntetyzować (glicyna, alanina, arginina, kwas asparaginowy, kwas glutaminowy, prolina, hydroksyprolina i seryna). Do trzeciej grupy należą tzw. aminokwasy półegzogenne, które mogą powstawać w organizmie z aminokwasów egzogennych np. tyrozyna syntetyzowana jest w wątrobie z fenyloalaniny, a z metioniny tworzy się cysteina.
Wartość odżywczą białek określamy m.in. biorąc pod uwagę zawartość i proporcje poszczególnych aminokwasów. W zależności od wartości odżywczej białka dzielimy na:
- Białka pełnowartościowe: zawierają wszystkie niezbędne aminokwasy (egzogenne) w proporcjach zapewniających ich maksymalne wykorzystanie do syntezy własnych białek. Należą do nich: mleko i jego produkty, mięso zwierząt i jego przetwory, ryby i jaja.
- Białka częściowo niepełnowartościowe: mogą zawierać wszystkie niezbędne aminokwasy, lecz niektóre w niedostatecznej ilości, wskutek czego wystarczają do podtrzymania życia, ale nie do wzrostu, rozwoju i regeneracji organizmu. Należą do nich białka zbóż.
- Białka niepełnowartościowe: zawierają bardzo mało niezbędnych aminokwasów albo nie zawierają wcale co najmniej jednego niezbędnego aminokwasu. Należy do nich większość białek roślinnych (zawierają mało lizyny, tryptofanu, metioniny i waliny). Wyjątek stanowią białka roślin strączkowych i orzechów, które wykazują stosunkowo wysoką wartość odżywczą.
Produkty dostarczające białko mogą byś pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. Uważa się, że w diecie kobiet w ciąży i w okresie karmienia piersią korzystnie jest, aby białka zwierzęce stanowiły 2/3 należnej ilości białka w całodziennej diecie.
Łącząc w ramach jednego posiłku produkty roślinne i zwierzęce uzyskujemy pokarmy pełnowartościowe pod względem składu aminokwasowego np.:
- płatki zbożowe z jogurtem i łyżką orzechów, np. włoskich
- mięso z kaszą i surówką warzywną
Produkty będące | Dieta w cukrzycy ciążowej: | WYBIERAJ | JEDZ RZADZIEJ | UNIKAJ |
Mięso | filet, nóżki bez skóry z kurczaka i indyka, cielęcina wołowina, polędwica, ryby morskie i słodkowodne. | mięso wieprzowe | tłusta wieprzowina, gęś, kaczka, gotowe mięsa mielone, podroby | |
Dodatki do pieczywa | Wędliny chude, drobiowe, szynka wieprzowa, wołowa, polędwica, mięso pieczone w rękawie, | Sery żółte, topione, tłuste twarogowe, pasztety, konserwy rybne, pasztety galarety mięsne, kabanosy. | Tłuste wędliny, salceson, mielonki, boczek, konserwy mięsne, kaszanka. | |
Mleko i produkty mleczne | Pamiętaj! Mleko i produkty mleczne szczególnie w godzinach porannych gwałtownie | |||
Produkty zbożowe | Kasza | gruboziarnista: gryczana, jęczmienna, pęczak, komosa ryżowa | drobnoziarnista: jaglana, manna, kuskus, kukurydziana | rozgotowana kasza |
Ryż | brązowy, czarny | biały | rozgotowany ryż | |
Płatki | owsiane górskie, jęczmienne, żytnie, otręby | pszenne, ryżowe | kukurydziane, crunchy, błyskawiczne, czekoladowe, gotowe tzw. płatki śniadaniowe | |
Makaron | razowy, pełnoziarnisty, z pszenicy durum | pszenny | rozgotowany makaron | |
Rośliny strączkowe | Fasola, groch, soczewica, ciecierzyca i inne | gotowane, w mniejszych porcjach i w towarzystwie surówki | rozgotowane |
Cukrzyca w ciąży, a białko w diecie vege
Ciąża to szczególny stan fizjologiczny kobiety. Wymaga starannego doboru pożywienia dobranego odpowiednio do potrzeb matki i dziecka. W tym okresie wzrasta zapotrzebowanie na pełnowartościowe białko, które jest niezbędnym składnikiem budulcowym i regulacyjnym. Z tego powodu ciężarna kobieta na diecie wegetariańskiej powinna bardzo uważnie dobierać produkty spożywcze tak, aby zapewnić pożądaną ilość i jakość białka w diecie. Różnica pomiędzy białkiem roślinnym a zwierzęcym dotyczy odmiennych proporcji aminokwasów egzogennych. W przypadku gdy dieta vege zawiera jaja, mleko i nabiał, dostarczenie pełnowartościowego białka jest prostsze.
Gdy dieta vege bazuje wyłącznie na produktach roślinnych, aby wyrównać różnice w ilości i proporcjach poszczególnych aminokwasów, a tym samym uzyskać pełnowartościowe białko powinniśmy łączyć ze sobą co najmniej dwa różne rodzaje białka roślinnego:
- rośliny strączkowe
- zboża i kasze
- orzechy pestki
- warzywa
Bardzo ważne jest, aby wzajemne uzupełnianie się białek o różnym składzie aminokwasowym odbywało się możliwie jednoczasowo, a maksymalnie w odstępach 4-6 godz. W innym przypadku – gdy przerwy między posiłkami zawierającymi różne źródła białka roślinnego są większe, duża część białka jest wykorzystywana do celów energetycznych, a nie budulcowych i nie dochodzi do uzupełnienia brakujących aminokwasów.
Cukrzyca ciążowa rzuca dodatkowe światło na odpowiedni dobór produktów i bilansowanie diet wegetariańskich. Z jednej strony ciąża to okres zwiększonego zapotrzebowania na białko. Z drugiej strony część produktów roślinnych będących źródłem białka w dietach vege, to produkty będące jednocześnie bogatym źródłem węglowodanów (np. rośliny strączkowe) lub produkty wysokokaloryczne (np. orzechy i ziarna). Jedne i drugie wymagają wyważonego udziału w codziennym jadłospisie oraz monitorowania wpływu na poziom cukru we krwi oraz ilości dostarczanych kalorii. Nie mniej jednak pomimo stosunkowo dużego udziału węglowodanów w dietach wegetariańskich, w większości ich źródłem są produkty o niskim indeksie glikemicznym, powodującym stopniowy, a nie gwałtowny wzrost glikemii. Ponadto dobrze zbilansowana dieta vege charakteryzuje się wysoką zawartością błonnika, który przyczynia się do wolniejszego uwalniania cukru do krwi. Nie zwalnia to jednak obowiązku monitorowania stężenia glukozy we krwi.
Wegetarianizm jest bardzo szerokim pojęciem. Bardzo często to nie tylko określona dieta, lecz również styl życia i określona ideologia. Dotychczasowe badania naukowe koncentrują się głównie na 2 typach diety wegetariańskiej: laktowegetariańskiej i laktoowowegetariańskiej. Analiza dowodów naukowych dokonana przez Amerykańskie Towarzystwo Dietetyczne (ADA) wskazuje, że wymienione diety wegetariańskie jeśli są prawidłowo zbilansowane, mogą spełniać zapotrzebowanie żywieniowe kobiety w ciąży oraz zapewnić pozytywny stan zdrowia dziecka. Istotny jest również monitoring poziomu mikroskładników u kobiety ciężarnej, zwłaszcza tych których niedobór może wynikać z specyfiki diet wegetariańskich.
Badania naukowe wskazują, że diety laktowegetariańskie i laktoowowegetariańskie są rekomendowane dla kobiet w ciąży i karmiących piersią pod warunkiem ich właściwego zbilansowania. Dieta vege w cukrzycy ciążowej powinna uwzględniać zwiększone zapotrzebowanie kaloryczne, odpowiedni udział makro- i mikroskładników wynikający z potrzeb ciąży oraz z potrzeb cukrzycy.
Aby spełnić te warunki najbezpieczniej jest:
- skonsultować się z lekarzem prowadzącym oraz dietetykiem w celu szczegółowej oceny jadłospisu pod kątem spożywanych składników odżywczych bądź w celu przygotowania odpowiednio zbilansowanej diety
- pamiętać o dostosowaniu jadłospisu do etapu i fizjologii ciąży oraz wymogów cukrzycy
- dbać o różnorodność i urozmaicenie posiłków, aby dostarczyć niezbędne składniki odżywcze (np. białko z różnych źródeł: orzechy i ziarna, rośliny strączkowe, kasze, płatki, mleko i nabiał, jaja – w zależności od rodzaju diety vege)
- monitorować poziom niezbędnych mikroskładników (np. witaminy, minerały) w diecie oraz w organizmie mamy
Przykłady zalecanych zamienników:
Produkt pochodzenia zwierzęcego | Produkt pochodzenia roślinnego |
|
|
|
UWAGA! Sprawdzaj etykiety – niektóre mleka, jogurty i śmietany roślinne mają spory dodatek cukru lub jego zamienników! |
|
|
|
|
Produkty będące źródłem białka również mogą wpływać na podwyższenie poziomu glukozy we krwi. Część z nich jest również bogatym źródłem węglowodanów, zarówno prostych jak i złożonych. Dlatego też:
Gdy masz cukrzycę ciążową, w kontroli glikemii i komponowaniu diety, a zarazem doborze produktów odpowiednich produktów białkowych pomocne są wskaźniki:
- indeks glikemiczny i ładunek glikemiczny
- wymienniki węglowodanowe
- produkty białkowo-tłuszczowe
- tłuszcze roślinne i zwierzęce