Rozpoznanie cukrzycy ciążowej wiąże się z koniecznością wprowadzenia do dotychczasowego stylu życia szeregu modyfikacji dotyczących zwłaszcza diety oraz aktywności fizycznej właściwej dla kobiet ciężarnych. Takie postępowanie ma na celu zapewnienie normalizacji poziomów glikemii w organizmie. Nawet jeśli wdrożenie insulinoterapii okazuje się konieczne, właściwa dieta pozostaje fundamentem walki z cukrzycą. 

Ograniczenia dietetyczne dla ciężarnych chorujących na cukrzycę wymagają od nich sporo dyscypliny, zaangażowania przy wyborze właściwych produktów oraz stałego poszerzania wiedzy z zakresu odpowiedniego komponowania posiłków. Może się zatem wydawać, że cukrzyca znacznie „utrudnia” codzienne funkcjonowanie – czy zatem po porodzie kobiety z cukrzycą ciążową (GDM) mogą powrócić do dawnych nawyków? 

Cukrzyca ciążowa a cukrzyca typu 2 

Przeprowadzono wiele badań dotyczących występowania związku pomiędzy rozpoznaniem cukrzycy ciążowej a późniejszym rozwojem cukrzycy typu 2. Obecnie wiadomo, że cukrzyca ciążowa (GDM) zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 aż kilkakrotnie. Według badań przeprowadzonych w Kanadzie, na grupie ponad 650 tys. kobiet, cukrzyca typu 2 ujawniła się w ciągu 9-letniego okresu obserwacji u niemal 19% pacjentek, u których w czasie ciąży wystąpiła cukrzyca ciążowa (GDM). Tymczasem w grupie kobiet nieobciążonych takim rozpoznaniem cukrzycę stwierdzono zaledwie u 2%. Badanie to wykazało również, że cukrzyca może ujawnić się już w kilka miesięcy po rozwiązaniu. 

Podobne badanie, przeprowadzone na terenie naszego kraju w okolicach Gdańska, wykazało natomiast, że różnego rodzaju zaburzenia metabolizmu węglowodanów rozwijają się u ponad 50% kobiet, u których w czasie ciąży wystąpiła cukrzyca ciążowa. Do tego typu zaburzeń, poza cukrzycą typu 2, zaliczamy także nieprawidłowe stężenie glukozy na czczo oraz nieprawidłową tolerancję glukozy – oba te zaburzenia można określić jako tzw. stany przedcukrzycowe, które to wymagają od pacjentki postępowania terapeutycznego w postaci modyfikacji stylu życia. 

Choć jednoznaczna przyczyna występowania związku pomiędzy cukrzycą ciążową (GDM) a cukrzycą typu 2 pozostaje wciąż nieznana, uważa się, że wspólnym fundamentem obu rodzajów zaburzeń jest rozwój tzw. insulinooporności tkanek.

Pacjentki, u których postawiono rozpoznanie cukrzycy ciążowej, powinny po porodzie nadal monitorować stężenie poziomu glukozy. U około 10% kobiet zaburzenia metabolizmu glukozy bowiem nie miną – pozostaną one pod dalszą opieką poradni endokrynologicznej i będą wymagały dalszej diagnostyki oraz ewentualnej farmakoterapii. Natomiast te panie, u których poziomy cukru w okresie połogu uległy normalizacji, w ciągu 6-12 tygodni po porodzie powinny wykonać doustny test obciążenia glukozą. 
 

Cukrzyca typu 2 – czynniki ryzyka 

Cukrzyca jest chorobą, która nie boli – oznacza to, że może rozwijać się skrycie przez wiele lat nie dając przy tym żadnych objawów. Tymczasem powikłania, do jakich doprowadza ta choroba, wiążą się z wyższym ryzykiem wystąpienia incydentu sercowo-naczyniowego (np. zawał serca lub udar niedokrwienny mózgu), zaburzeń funkcji nerek czy upośledzenia widzenia. Aby móc wykryć cukrzycę, na możliwie jak najwcześniejszym etapie zaawansowania, warto znać główne czynniki ryzyka jej wystąpienia. 

Według Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD), zaliczamy do nich: 

• nadwagę lub otyłość (BMI > 27 kg/m2), obwód brzucha > 80 cm u kobiet oraz > 94 cm u mężczyzn (tzw. otyłość typu brzusznego) 
• występowanie cukrzycy wśród krewnych I stopnia 
• niską aktywność fizyczną lub jej brak 
• rozpoznanie u kobiety cukrzycy ciążowej 
• urodzenie dziecka o masie przekraczającej 4 kg 
• nadciśnienie tętnicze 
• hiperlipidemię, czyli zaburzenia w gospodarce lipidowej związane z nieprawidłowym poziomem cholesterolu oraz triglicerydów 
• zespół policystycznych jajników 
• obecność stanu przedcukrzycowego – nieprawidłowe stężenie glukozy na czczo lub nieprawidłowa tolerancja glukozy

Według zaleceń PTD, badanie w kierunku cukrzycy powinno wykonywać się co 3 lata u każdej osoby po 45 r.ż. oraz bez względu na wiek raz do roku u osób z grup ryzyka, czyli również u pacjentek z przebytą cukrzycą ciążową.

Prewencja rozwoju cukrzycy u kobiet obciążonych cukrzycą ciążową

Każda kobieta, u której w czasie ciąży rozpoznano cukrzycę ciążową (GDM) znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2, a także ponownego wystąpienia cukrzycy w następnej ciąży. Z tego powodu zaleca się, aby aktywność fizyczna oraz wiedza dotycząca zasad zdrowego żywienia, którą kobieta uzyskała w okresie ciąży, zagościły w jej życiu na stałe. 

Zapobieganie cukrzycy polega przede wszystkim na utrzymaniu prawidłowej masy ciała lub dążeniu do jej uzyskania za pomocą zdrowej diety oraz aktywności fizycznej. Według stanu współczesnej wiedzy, takie postępowanie może obniżyć ryzyko wystąpienia cukrzycy nawet o 50%. 

Regularne ćwiczenia fizyczne pozytywnie wpływają na gospodarkę węglowodanową poprzez zmniejszenie insulinooporności oraz wzrost zużycia glukozy przez tkanki. Uważa się, że aktywność fizyczna ma pozytywny wpływ w zapobieganiu cukrzycy bez względu na wyjściową masę ciała, ani też jej późniejszy spadek – oznacza to, że nie należy rezygnować z ćwiczeń nawet jeśli nie prowadzą one do spektakularnej utraty wagi.  Według Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) osoby obciążone ryzykiem rozwoju cukrzycy powinny poświęcać na aktywność fizyczną przynajmniej 150 minut tygodniowo. 

Bardzo ciekawy jest ochronny wpływ karmienia piersią na ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 u pacjentek, u których rozpoznano cukrzycę ciążową. Według badania przeprowadzonego na grupie ponad 1000 kobiet karmienie naturalne przez okres przynajmniej 2 miesięcy pozwala zredukować ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 nawet o 36-57% w porównaniu do krótszego okresu karmienia. Uważa się, że korzystny wpływ laktacji na gospodarkę węglowodanową wynika z pobudzenia metabolizmu matki, a efekt ten utrzymuje się także po zakończeniu etapu karmienia piersią.

Po porodzie pacjentka powinna kontynuować dietę, którą stosowała w czasie ciąży z uwzględnieniem zasad właściwego komponowania posiłków, właściwej podaży błonnika oraz odpowiedniej kaloryczności posiłków. Karmienie piersią zwiększa dobowe zapotrzebowanie energetyczne kobiety o około 300-500 kcal, zatem wynosi ono około 2500 kcal/d. 

Odpowiednia podaż błonnika pozwala obniżyć ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, wzmaga uczucie sytości (przez co chroni przed objadaniem się) oraz wpływa na spowolnienie wchłaniania węglowodanów zapobiegając, dzięki temu, gwałtownemu wzrostowi stężenia glukozy we krwi. Zalecane dobowe spożycie błonnika wynosi 20-40 g.  

Przy wyborze produktów węglowodanowych należy pamiętać, że najwłaściwsze dla kobiety obciążonej zwiększonym ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 2 są artykuły spożywcze o niskim indeksie glikemicznym, tj. IG < 55. Pomagają one w utrzymaniu stałego poziomu glukozy w organizmie, przez co zapewniają na dłuższy czas uczucie sytości. Za dopuszczalne uważa się również spożywanie produktów o średnim IG, czyli zawartym między 56, a 70. Za produkty, których należy unikać, uważa się te o IG >70.  

Istotną kwestią jest wyeliminowanie z codziennej diety słodzonych napojów oraz napojów gazowanych. Według badań przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii na grupie 847 osób, redukcja spożycia tego typu produktów tak, aby stanowiły maksymalnie 2% dziennego zapotrzebowania energetycznego, pozwala zminimalizować ryzyko rozwoju cukrzycy nawet o 15%. Całkowite ich wyeliminowanie z diety może natomiast zmniejszyć to ryzyko o dodatkowe 10%. Napoje słodzone, w tym soki czy produkty mleczne, zawierają w swoim składzie wysoką zawartość cukrów prostych, które prowadzą do gwałtownego wzrostu poziomu glikemii.