Cukrzyca ciążowa – kontrola glikemii

Cukrzyca ciążowa wymaga umiejętnej kontroli glikemii. Aby utrzymać prawidłowy poziom glukozy we krwi i ograniczyć występowanie powikłań, dieta w cukrzycy ciążowej wiąże się z eliminacją nadmiaru cukrów prostych z pożywienia. To one gwałtownie podnoszą poziom cukru we krwi. Ważne jest, aby pamiętać, że węglowodany proste, to nie tylko popularny cukier, którego używamy do słodzenia herbaty, lecz również „niewidoczny” cukier znajdujący się w spożywanych produktach. Dlatego też osoby chore na cukrzycę powinny ograniczać spożycie w diecie produktów, które dostarczają cukrów prostych.

Gdy masz cukrzycę ciążową powinnaś szczególnie uważać na ilość cukrów prostych spożywanych w diecie. Gdy jesteś w słodkiej ciąży powinnaś do minimum ograniczać spożycie w diecie produktów, które je dostarczają: cukier, słodycze, ciasta, ciasteczka, słodkie napoje – również soki, dżemy, konfitury, marmolada, miód.

Naturalne substancje słodzące

• Sacharoza, czyli zwykły cukier – należy do dwucukrów, składa się z cząsteczki glukozy i fruktozy. Ma wysoki indeks glikemiczny (68) oraz kaloryczność (400 kcal w 100 g). Pamiętajmy, że zarówno zwykły biały cukier pozyskiwany z buraków cukrowych, jak i cukier trzcinowy to ciągle ta sama sacharoza. 
• Syrop klonowy – w  52 – 75 % składa się z sacharozy, ma wysoki indeks glikemiczny (65) i dostarcza 270 kcal z 100 g.
• Dekstroza – forma D-glukozy, najszybciej wchłaniającego się cukru o wysokim wskaźniku glikemicznym. Nigdy nie traktujmy dekstrozy jako środka słodzącego do codziennego użytku, gdyż jej wysoki IG może wpływać niekorzystnie na pracę trzustki i poziom insuliny. Bywa  wykorzystywana przez diabetyków w sytuacjach silnej hipoglikemii do wyrównania poziomu cukru we krwi.
• Miód – pomimo, że zawiera wiele wartościowych substancji prozdrowotnych, jest również bogatym źródłem węglowodanów prostych (ok. 34 % glukozy, ok. 39 % fruktozy oraz w mniejszych ilościach sacharoza, maltoza i melocytoza). Jedna łyżeczka miodu dostarcza również więcej kalorii niż 1 łyżeczka cukru (39 kcal vs 26 kcal).

• Fruktoza – pomimo, że ma niższy indeks glikemiczny niż glukoza i do jej metabolizmu nie jest potrzebna insulina nie jest ona  dobrym substytutem cukru w diecie chorych na cukrzycę ciążową. Dieta bogata w fruktozę wykazuje zwiększenie stężenia trój glicerydów i cholesterolu LDL we krwi. Spożycie tego cukru odwrotnie koreluje ze stężeniem cholesterolu HDL we krwi. Fruktoza ma także zdolność pobudzania lipogenezy (czyli wytwarzania kwasów tłuszczowych w organizmie). Duże spożycie fruktozy może sprzyjać rozwojowi insulinooporności. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego fruktozy nie zaleca się diabetykom jako alternatywy dla tradycyjnego cukru.
• Syrop glukozowo-fruktozowy (syrop kukurydziany) – może zawierać 42 – 55% fruktozy, nie jest zalecany do stosowania w cukrzycy ciążowej. W związku z powszechnym wykorzystaniem tego syropu w przemyśle spożywczym ,kupując gotowe produkty należy dokładnie czytać etykiety z ich składem. Stosowany jest w produkcji dżemów, wsadów owocowych, owoców kandyzowanych, zup, ketchupów, zalew do ogórków i śledzi, do słodzenia soków oraz napojów gazowanych, likierów, piwa, wyrobów piekarniczych, a także w przemyśle mleczarskim – do mlecznych napojów fermentowanych, serków twarogowych, deserów mlecznych i lodów. 
• Maltoza (cukier słodowy) – jest cukrem prostym, dwucukrem, składającym się z dwóch cząsteczek glukozy. W produktach spożywczych często wykorzystywana pod postacią słodu i ekstraktu słodowego.
• Stewia – zwana złotą rośliną z Paragwaju, zawiera w swoich liściach substancje nawet kilkaset razy słodsze od cukru. Ekstrakt wyizolowany z tej rośliny składa się z glikozydów stewiolowych, nie są one przyswajane przez człowieka, dlatego nie dostarczają organizmowi żadnych kalorii i mają prawie zerowy indeks glikemiczny. Jest dobrym zamiennikiem cukru jeśli jesteś w Słodkiej Ciąży. Glikozydy stewiolowe zostały wpisane przez FDA (Amerykański Urząd ds. Żywności i Leków) na listę produktów uznanych za bezpieczne (GRAS). Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) ocenił bezpieczeństwo stosowania glikozydów stewiolowych, wydając pozytywną opinię odnośnie wykorzystania ich jako substancji słodzącej. Stewia w tabletkach może być stosowana do słodzenia ciepłych napojów. Jedna tabletka słodkością odpowiada jednej kostce czy łyżeczce cukru, a ma tylko ułamek kalorii (0,12 kcal). Stewia w kryształkach nadaje się do pieczenia i gotowania w wysokich temperaturach, nie gorzknieje nawet przy 200°C. Dopuszczalne dzienne spożycie (ADI) stewii wynosi  4 mg/kg masy ciała.
• Taumatyna – jest około 2000 – 2500-krotnie słodsza od sacharozy. Jest całkowicie trawiona przez organizm,  uznawana za środek bezpieczny dla zdrowia. Wartość energetyczna jest niska i wynosi ona 4 kcal/g. Taumatyna jest uważana za najsłodszą naturalną substancją intensywnie słodzącą w przemyśle spożywczym. Jej wadą jest przede wszystkim lukrecjowy posmak oraz opóźnione o około 15 sekund odczuwanie smaku słodkiego. Taumatynę wykorzystuje się też między innymi przy produkcji takich wyrobów, jak bezcukrowe gumy do żucia, produkty cukiernicze bez dodatku cukru oraz produkty cukiernicze powstające na bazie kakao lub owoców suszonych.

Półsyntetyczne substancje słodzące

• Poliole (alkohole cukrowe) – należą do nich: ksylitol, sorbitol, mannitol, maltitol, izomalt, laktitol i erytrol. Dzięki swojej budowie chemicznej są wolniej absorbowane przez organizm i nie wywołują gwałtownego wzrostu poziomu glukozy we krwi.  Dostarczają mniejszej ilości kalorii w porównaniu z tradycyjnym białym cukrem. Średnio 1 g polioli dostarcza ok. 2,4 kcal, podczas gdy 1g cukru – 4 kcal, ponadto mają niższy indeks glikemiczny i insulinowy. Stąd też związki te są często używane w produkcji żywności przeznaczonej dla osób chorych na cukrzycę. Poliole nie mają określonej dawki dziennego dopuszczalnego pobrania (ADI). Nie oznacza to jednak, że mogą być stosowane w dowolnej ilości. Poliole niewchłanialne w jelicie cienkim poprzez efekt osmotyczny wywołują działanie laksygenne, mogą zatem powodować uczucie wzdęcia, biegunkę oraz niestrawność. Negatywne skutki  zaobserwowano przy jednorazowej dawce 25 – 30 g , która powodowały efekt przeczyszczający. U osób o szczególnej wrażliwości były przyczyną uporczywych biegunek, prowadzących do odwodnienia, utraty składników mineralnych i witamin rozpuszczalnych w wodzie, szczególnie z grupy B. Poliolem, którego spożycie nie powoduje niekorzystnych skutków, tj. wzdęć czy biegunki, jest erytrytol (erytrol).

Syntetyczne (intensywne) substancje słodzące – słodziki

Wokół słodzików krąży wiele dyskusji i mitów związanych z ich bezpieczeństwem stosowania w ciąży. Tymczasem wszystkie obecne na rynku syntetyczne substancje słodzące zostały dopuszczone do sprzedaży oraz obrotu. Przed ich wprowadzeniem na rynek są dokładnie oceniane pod względem bezpieczeństwa przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Ponadto są one pod stałą obserwacją i w razie pojawienia się np. nowych doniesień naukowych odnoszących się do bezpieczeństwa ich stosowania podlegają ponownej ocenie. Dla każdej z nich zostało ustalone ADI (ang. Acceptable daily intake), czyli najwyższa akceptowalna dawka produktu, która może być spożywana przez okres całego życia, bez powodowania uszczerbków zdrowotnych oraz zakres populacyjny, czyli kto może je stosować  (zarówno pod względem wieku, stanu fizjologicznego, jak i schorzeń).

Sztuczne substancje słodzące, które można stosować w cukrzycy ciążowej (EFSA, FDA)

• suklaroza – substancja ta otrzymywana jest z cukru, lecz jest od niego 600 razy słodsza. Jest odporna na wysokie temperatury, dlatego głównie używana jest do wypieków. ADI wynosi >15 mg/kg masy cała na dzień.
• acesulfam K – jest ok. 200 razy słodszy od skrobi. Jest odporny na wysokie temperatury. Związek ten jest wykorzystywany do produkcji napojów, ciast i produktów o obniżonej kaloryczności. ADI dla tej substancji wynosi 9 mg/kg masy ciała na dzień.
• aspartam – wokół tej substancje jest najwięcej kontrowersji i mitów dotyczących bezpieczeństwa jej stosowania. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) na wniosek Komisji Europejskiej przeanalizował ponownie kilkaset badań i w 2013 wydał stanowisko, że aspartam w określonej dawce nie ma żadnego szkodliwego wpływu na zdrowie. Przeglądu badań dokonali niezależni eksperci z różnych dziedzin. Podkreślili oni, że aspartam spożywany w określonych dawkach – dopuszczalne dzienne spożycie to 40 mg/kg masy ciała – jest całkowicie bezpieczny dla człowiek, również kobiet w ciąży i nie wiąże się z żadnym ryzykiem dla zdrowia. Jedyny wyjątek stanowią osoby chore na fenyloketonurię, u których aspartam jest przeciwwskazany. Szczegółowe informacje można znaleźć na stronie EFSA

Sztuczne substancje słodzące, których nie można stosować mając cukrzycę ciążową (EFSA, FDA)

• sacharyna i jej sole – ostanie badania wykazują, że przedostaje się ona przez łożysko do tkanek płodu, brak jest wystarczających danych potwierdzających bezpieczeństwo jej stosowania. Stąd stanowisko ekspertów związane z przeciwwskazaniem stosowania jej w ciąży.
• cyklaminiany – brak wystarczających danych potwierdzających bezpieczeństwo stosowania w ciąży. Spożywanie cyklaminianów może powodować zaburzenia metabolizmu i aktywności wielu leków, w szczególności doustnych preparatów do leczenia cukrzycy. Powoduje to duże ograniczenia użycia tych związków przy produkcji żywności dla diabetyków.

Substancje słodzące – stanowisko Ekspertów

Stanowisko Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością (PTBO) i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) w sprawie stosowania niskokalorycznych substancji słodzących

W związku z toczącymi się dyskusjami dotyczącymi bezpieczeństwa stosowania słodzików jako zamienników sacharozy eksperci PTBO i PTD pod przewodnictwem dr hab. n. med. Magdaleny Olszaneckiej-Glinianowicz, prof. nadzw. SUM (Prezes PTBO) i dr hab. n. med. Leszka Czupryniaka, prof. nadzw. UMŁ (Prezes PTD) przeanalizowali aktualne dane naukowe i badania kliniczne. Efektem tych działań jest opublikowane na łamach czasopism: Endokrynologia Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii (2012, numer 4) oraz Diabetologia Kliniczna (2013, numer 1) stanowisko i rekomendacje obu towarzystw naukowych dotyczące stosowania niskokalorycznych substancji słodzących.

W stanowisku eksperci zaznaczają, że „na obszarze Unii Europejskiej, na podstawie badań bezpieczeństwa i pozytywnych opinii Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności i Zespołu ds. Dodatków do Żywności i Składników Pokarmowych do stosowania dopuszczono  jedenaście niskokalorycznych substancji słodzących:

• acesulfam-K (E950),
• aspartam (E951),
• sól aspartam-acesulfam (E962),
• cyklaminian (E952),
• neohesperydyna DC (E959),
• sacharyna (E954),
• sukraloza (E955),
• taumatyna (E957),
• neotam (E961),
• erytrytol (E968)
• glikozydy stewiolowe (E960)”.

Stosowanie substancji słodzących regulowane jest rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z dnia 16.12.2008 r. w prawie dodatków do żywności. W rozporządzeniu tym podano również maksymalną zawartość poszczególnych niskokalorycznych substancji słodzących w określonych kategoriach produktów żywnościowych. Określone jest również dopuszczalne dzienne spożycie w mg na kg masy ciała (ADI – acceptable daily intake), czyli taką ilość substancji słodzącej, która może być bezpiecznie przyjmowana codziennie przez całe życie bez niekorzystnego wpływu na stan zdrowia. Eksperci podkreślają, że wyniki badań przeprowadzonych w Europie wskazują, że spożycie wszystkich niskokalorycznych substancji słodzących jest niższe niż ich dopuszczalne dzienne spożycie (ADI). W stanowisku PTBO i PTD odnoszą się również do doniesień dotyczących rzekomego  zwiększonego ryzyka zachorowania na niektóre nowotwory (badania przeprowadzane na zwierzętach doświadczalnych, którym podawano sacharynę, aspartam i cyklaminian). Wyniki ostatnich badań przeprowadzonych u ludzi nie podkreślają tych doniesień. 

Powołując się na powyższe dane, „Polskie Towarzystwo Badań nad Otyłością i Polskie Towarzystwo Diabetologiczne potwierdza bezpieczeństwo stosowania niskokalorycznych substancji słodzących w produktach żywnościowych i rekomenduje zastępowanie nimi sacharozy przez osoby z rozpoznaniem nadwagi i otyłości, a szczególnie w sytuacji występowania zaburzeń gospodarki węglowodanowej (nieprawidłowej glikemii na czczo, nietolerancji glukozy i cukrzycy typu 2)”.
Odrębnie potraktowana została kwestia stosowania słodzików w okresie ciąży. Zgodnie z rekomendacjami PTBO i PTD – sacharyna, ze względu na to, że przechodzi przez łożysko oraz nie do końca znamy jej wpływ na płód, nie powinna być stosowana w ciąży, natomiast pozostałe słodziki mogą być stosowane.
W swoim stanowisku oba towarzystwa zwracają również uwagę na to, że chociaż spożywanie produktów spożywczych, w których sacharozę zastąpiono niskokalorycznymi substancjami słodzącymi pomaga zaspokoić potrzebę odczuwania słodkiego smaku, co ułatwia realizację zaleceń dietetycznych i pomaga kontrolować glikemię, to nie może to być jedyny element zmiany stylu życia. Ważna jest również kontrola spożycia tłuszczu (szczegolnie nasyconych kwasów tłuszczowych) oraz regularna aktywność fizyczna.

Uzgodnione stanowisko ekspertów ws. korzyści ze stosowania niskokalorycznych substancji słodzących opublikowane w Nutrition Bulletin 12.2014. Stanowisko zostało opracowane podczas Konferencji Międzynarodowego Stowarzyszenia ds. Substancji Słodzących (ISA) 1-2.04.2014, Bruksela, Belgia. 

Uzgodnione stanowisko ekspertów Stowarzyszenia ds. Substancji Słodzących podsumowuje potwierdzone informacje i dane naukowe dotyczące wpływu niskokalorycznych substancji słodzących (LCS, zwanych potocznie słodzikami) na żywienie i zdrowie. W skład panelu, który dokonał oceny danych i opracował stanowisko wchodzili następujący naukowcy:

• prof. Adam Drewnowski, profesor epidemiologii, dyrektor Centrum Badań nad Otyłością, University of Washington (USA)
• prof. James Hill, profesor pediatrii i medycyny, dyrektor wykonawczy Anschutz Health and Wellness Center, University of Colorado School of Medicine (USA
• prof. Anne Birgitte Raben, Katedra Żywienia, Kultury Fizycznej i Sportu, Uniwersytet Kopenhaski (Dania)
• prof. Eeva Widström, konsultant krajowy w dziedzinie stomatologii, profesor w Narodowym Instytucie Zdrowia i Opieki Społecznej (Finlandia)
• prof. Hely Tuorila, przewodnicząca grupy badawczej Sensorycznej Nauki o Żywności, Uniwersytet Helsiński (Finlandia).

Finalne wnioski umieszczone w dokumencie podkreślają następujące korzyści ze stosowania niskokalorycznych substancji słodzących (LCS):

• stosowanie LCS sprzyja ograniczeniu energetyczności diety (ilości spożywanej energii z pożywienia), jeżeli LCS są używane jako zamienniki bardziej kalorycznych składników (np. glukoza, sacharoza)
•  korzystanie z LCS może sprzyjać redukcji masy ciała
• LCS zostały uznane za bezpieczne u osób chorych na cukrzycę, a EFSA NDA (European Food Safety Authority, Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies) potwierdza, że jedną z korzyści zdrowotnych stosowania LCS jest fakt, że sprzyjają one obniżeniu poobiedniej reakcji glikemicznej (2011)
• LCS nie są próchnicogenne, mogą mieć korzystny wpływ na zęby, pod warunkiem, że w pokarmach, napojach, pastach do zębów czy lekach nie ma innych składników powodujących próchnicę czy erozję zębów.

 Czytaj etykiety

Co raz więcej produktów przeznaczonych dla cukrzyków, dzięki którym można łatwiej kontrolować zawartość cukru w diecie. Możesz korzystać z produktów niezawierających cukrów, o niskiej zawartości cukrów lub bez dodatku cukrów.

• „nie zawiera cukrów” – maksymalna zawartość cukrów 0,5 g na 100 g lub 100 ml produktu,
• „o niskiej zawartości cukrów” – zawiera nie więcej niż 5 g cukrów na 100 g produktu w formie stałej i 2,5 g na 100 ml produktu płynnego,
• „bez dodatku cukrów” – do produkcji nie zostały dodane cukry ani inne substancje stosowane ze względu na właściwości słodzące np. miód.

Wiele produktów „bez cukru” zawiera słodziki – zawsze sprawdzaj jaki rodzaj substancji słodzącej został wykorzystany w danym produkcie.

Substancje słodzące są  powszechnie wykorzystywane w przemyśle spożywczym, nawet takich produktów, które nie kojarzą nam się ze słodyczami, np. wędliny, śledzie w zalewie. Dlatego zawsze czytaj etykiety. 

Jeśli w danym produkcie cukry występują naturalnie, na etykiecie powinna pojawić się informacja: „zawiera naturalnie występujące cukry”. Sytuacja taka może dotyczyć soków owocowych, które nawet dodatkowo niedosładzane, zawierają cukry.

Substancje słodzące w produktach mogą występować pod nazwą własną lub symbolem E

Mając cukrzycę ciążową pamiętaj o ograniczeniu spożycia cukrów prostych. Więcej informacji o węglowodanach i ich miejscu w diecie kobiet z cukrzycą ciążową:

• węglowodany
• indeks glikemiczny i ładunek glikemiczny 
• wymienniki węglowodanowe

Cukrzyca ciążowa nie oznacza całkowitej rezygnacji z deserów i tzw. słodyczy. Pyszne i zdrowe desery możesz przygotować sama w domu. Poznaj propozycje zdrowych rozwiązań – DESERY.