Zmiany w organizmie w okresie połogu 

Połogiem nazywamy okres 6 tygodni po porodzie, podczas których organizm kobiety powoli dochodzi do formy sprzed ciąży. Zmiany te manifestują się niemal we wszystkich układach narządowych oraz w funkcjonowaniu gospodarki hormonalnej – co ma największe znaczenie dla normalizacji metabolizmu glukozy.

W ciągu zaledwie kilku pierwszych dni od rozwiązania w organizmie do wartości nieoznaczalnych obniża się poziom laktogenu łożyskowego (ang. hPL – humal placental lactogen). Jest to hormon wytwarzany przez łożysko, którego celem, w okresie ciąży, jest zapewnienie rozwijającemu się płodowi dostatecznej podaży składników odżywczych – głównie glukozy. Wykazuje on działanie przeciwstawne do insuliny, przez co prowadzi do przewlekłej hiperglikemii w organizmie ciężarnej, zmniejszając jej spalanie. Z tego też względu jest uznany za czynnik diabetogenny, czyli sprzyjający rozwojowi cukrzycy. Ponieważ stężenie laktogenu łożyskowego w czasie ciąży systematycznie wzrasta, rośnie także zapotrzebowanie na insulinę u kobiet wymagających farmakoterapii z powodu cukrzycy ciążowej (GDM). 

Pod koniec pierwszego tygodnia połogu do norm sprzed ciąży wracają stężenia estrogenów, czyli tzw. żeńskich hormonów płciowych, wykazujących budowę steroidową. Spada także stężenie progesteronu oraz ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej (beta – hCG). Hormony, których poziom gwałtownie podwyższa się już w początkowym okresie ciąży, doprowadzają do stanu, który określamy jako „diabetogenne działanie ciąży”. Zjawisko to polega na wzroście oporności tkanek na insulinę (tzw. insulinooporność) przy jednoczesnym nasileniu sekrecji insuliny przez komórki beta trzustki. 

W drugiej połowie ciąży, tj. po upływie 20 tygodnia, w organizmie znacząco wzrasta poziom prolaktyny, której kluczową rolą jest stymulacja do wzrostu gruczołów piersiowych oraz pobudzenie laktacji, czyli produkcji mleka. Prolaktyna uwalniana jest tak długo, jak długo kobieta zdecyduje się regularnie karmić piersią. Opróżnianie przewodów mlekowych oraz ssanie piersi pobudza bowiem sekrecję tego hormonu. Obok laktogenu łożyskowego, prolaktyna uważana jest za drugi hormon o silnym diabetogennym działaniu. Jej wysokie stężenia mogą utrzymywać się w organizmie kobiety nawet przez 12 miesięcy od porodu. 

Pomimo tego, że prolaktyna sprzyja rozwojowi cukrzycy poprzez swój diabetogenny mechanizm działania, karmienie piersią ma wiele zalet, szczególnie korzystnych właśnie dla kobiet z rozpoznaną cukrzycą:

• laktacja obniża zapotrzebowanie na insulinę
• do produkcji mleka kobiecego wykorzystywane są zapasy tłuszczów zgromadzone w okresie ciąży, co pozytywnie wpływa na redukcję masy ciała i powrót do formy sprzed ciąży
• laktacja pobudza przemiany metaboliczne 

Monitorowanie glikemii po porodzie 

Kobieta obciążona cukrzycą ciężarnych w okresie połogu powinna kontynuować regularne pomiary poziomu cukru w organizmie.

Obowiązujące wytyczne Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego zalecają, aby pomiary glikemii wykonywać minimum 4 razy na dobę – na czczo oraz dwie godziny po głównych posiłkach, czyli po śniadaniu, obiedzie i kolacji. Dotyczy to zwłaszcza tych kobiet, które w okresie ciąży musiały z powodu cukrzycy przyjmować insulinę. 

U większości kobiet z cukrzycą ciążową (GDM) w okresie połogu poziomy glikemii ulegają normalizacji. Zaledwie 10% kobiet wymaga w tym okresie kontynuacji insulinoterapii,oraz wdrożenia dalszej diagnostyki zaburzeń metabolizmu węglowodanów.

Kobiety z normoglikemią w okresie 6 – 12 tygodni od porodu powinny wykonać doustny test obciążenia glukozą. Po uzyskaniu prawidłowego wyniku testu doustnego obciążenia glukozą (OGTT) raz na rok powinny one oznaczać poziom glukozy we krwi na czczo, ponieważ w grupie kobiet z cukrzycą ciążową (GDM) w wywiadzie obserwuje się zwiększone ryzyko wystąpienia w przyszłości cukrzycy typu 2. Jeśli wynik doustnego testu obciążenia glukozą (OGTT) wskazuje na zaburzenia metabolizmu węglowodanów, pacjentka kierowana jest do diabetologa.

W razie uzyskiwania nieprawidłowych wyników pomiarów glikemii przez dwie doby od rozwiązania konieczne jest kontynuowanie insulinoterapii. Warto jednak pamiętać, że po porodzie zapotrzebowanie organizmu na insulinę spada. Z tego też względu dawki insuliny przyjmowanej po rozwiązaniu należy obniżyć proporcjonalnie do tych sprzed porodu o 30 -50%. Takie pacjentki powinny pozostawać po ciąży pod opieką poradni diabetologicznej. 

Cukrzyca ciążowa, a ryzyko cukrzycy typu 2

Badania naukowe potwierdzają, że kobiety, u których rozpoznano cukrzycę ciążową, obarczone są podwyższonym ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu 2. 

Według kanadyjskich naukowców, którzy przeprowadzili badania na grupie ponad 650 tys. kobiet, ryzyko ujawnienia się cukrzycy ciążowej u kobiet z GDM jest znacznie wyższe niż u tych, które w czasie ciąży nie cierpiały na cukrzycę. W ciągu 9 miesięcy po porodzie cukrzycę zdiagnozowano u 3,7% kobiet z rozpoznaną wcześniej GDM – po 9 latach choroba ta dotyczyła już aż 18,9% pań. Tymczasem w grupie kobiet nie chorujących na GDM cukrzyca typu 2 po upływie 9 lat od rozwiązania rozwinęła się u 2% pań.

Badania potwierdzają też, że wśród kobiet cierpiących na GDM wzrasta ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Większość tych zaburzeń jest wtórna do rozwoju u tych pań cukrzycy typu 2 i jej powikłań. Warto tutaj wspomnieć przede wszystkim o częstym współistnieniu cukrzycy oraz miażdżycy (o chorobach tych często mówi się, że to złe siostry). Najogólniej, można powiedzieć, że poprzez uszkodzenie naczyń i zaburzenie przepływu krwi, negatywnie wpływają one  na funkcjonowanie niemal wszystkich narządów organizmu – a zwłaszcza serca, nerek, oczu.

U podstaw mechanizmu odpowiedzialnego za rozwój cukrzycy typu 2 leży przede wszystkim nadwaga lub otyłość oraz nieprawidłowa dieta połączona z brakiem aktywności fizycznej. Dlatego też według naukowców modyfikacja stylu życia to kluczowe narzędzie w walce z rozwojem cukrzycy typu 2.