Twoje ciało w 23 tygodniu ciąży

Zgodnie z kalendarzem ciąży, 23 tydzień to początek szóstego miesiąca ciąży. To ostatni miesiąc drugiego trymestru. Twój ciążowy brzuszek rośnie z tygodnia na tydzień, a więc „namacalnie” widzisz jak rośnie Twój Maluch. Dużo radości sprawiają Ci coraz mocniejsze i bardziej wyraźne ruchy płodu. Choć nie są one jeszcze bardzo częste, gdyż w tym okresie większość Maluchów potrafi przespać nawet 20 godzin na dobę, to każdy z nich działa na kobiety uskrzydlająco. Jeśli nie wyczuwasz przez jakiś czas ruchów swojej Kruszynki, nie denerwuj się, najczęściej nie jest to żaden negatywny sygnał. Twoje maleństwo po prostu odpoczywa i śpi. Oczywiście, jeżeli jest coś co Cię niepokoi, skontaktuj się ze swoim lekarzem i mu o tym powiedz.

Twoje piersi w 23 tygodniu ciąży

Od jakiegoś czasu rosną również Twoje piersi, a brodawki i ich otoczki powiększają się i ciemnieją, przygotowując się do karmienia po urodzeniu Malucha. Pod wpływem progesteronu i estrogenów rozwijają się pęcherzyki mleczne i sieć przewodów mlecznych. Już pomiędzy 16 a 22 tygodniem ciąży w pęcherzykach mlecznych rozpoczyna się produkcja tzw. mleka przedporodowego. I chociaż jest go niewiele, to część kobiet może doświadczać jego wycieku i pojawiania się kropelek na brodawkach. Jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat rozwoju i przygotowywania się piersi do karmienia, zajrzyj do sekcji To ciekawe.

Często zwraca się uwagę na to, że w tym okresie wiele przyszłych mam dosłownie promienieje. Ich cera jest bardziej rozświetlona, a włosy stają się gęste, mocne i błyszczące. Większość kobiet w tym czasie ma dobre samopoczucie oraz sporo sił i energii. Dlatego też, często jest to dobry moment na zakupy i przygotowanie wyprawki dla Dziecka.

Cukrzyca ciążowa – diagnostyka

W najbliższych tygodniach ciąży powinnaś zgłosić się do laboratorium w celu wykonania badania przesiewowego w kierunku cukrzycy. Ponieważ cukrzyca ciążowa jest najczęstszym metabolicznym powikłaniem ciąży, w Polsce obowiązuje zasada wykonywania powszechnych badań w kierunku hiperglikemii (podwyższonego poziomu glukozy we krwi) w ciąży.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie standardów opieki okołoporodowej (Dz. U. poz. 1756, 2018) u wszystkich kobiet ciężarnych zalecane jest wykonanie takiego badania w okresie pomiędzy 24. a 26. tygodniem ciąży. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD, 2021) rozszerzają nieco termin wykonania testu zalecając jego wykonanie w 24 – 28 tygodniu ciąży. U osób będących w grupie podwyższonego ryzyka wystąpienia cukrzycy ciążowej zaleca się wykonanie badań przesiewowych w kierunku cukrzycy dwukrotnie.

Tak więc, zgodnie z rekomendacjami specjalistów – jeżeli należysz do grupy podwyższonego ryzyka, pierwsze takie badanie przesiewowe powinno zostać wykonane w I trymestrze ciąży lub po pierwszej wizycie ginekologicznej (niestety zdarza się, że kobieta ciężarna po raz pierwszy trafia do lekarza będąc już w II trymestrze ciąży). W sytuacji gdy wyniki są prawidłowe, kobieta ciężarna ma powtarzany test ponownie w 24 -26 tygodniu ciąży lub wcześniej, bądź gdy wystąpią pierwsze objawy sugerujące cukrzycę.

Skąd wiadomo czy jesteś w grupie podwyższonego ryzyka czy nie?

Istnieje grupa czynników, które powodują, że jesteś bardziej narażona na wystąpienie tego powikłania metabolicznego.

Do tych czynników należą:

• ciąża po 35. roku życia
• w wywiadzie wcześniejsze porody dzieci o dużej masie ciała (> 4000 g)
• urodzenie noworodka z wadami rozwojowymi
• zgony wewnątrzmaciczne w wywiadzie
• nadciśnienie tętnicze przed ciążą
• nadwaga lub otyłość przed ciążą
• występowanie cukrzycy typu 2 w rodzinie
• rozpoznanie cukrzycy ciążowej w poprzednich ciążach
• wielorództwo 
• zespół policystycznych jajników

Testem diagnostycznym, który wykonuje się w celu rozpoznania cukrzycy jest tzw. 75 g OGTT, czyli test doustnego obciążenia glukozą (ang. oral glucose tolerance test). W języku potocznym często możemy spotkać się z innym określeniem tego testu – krzywa cukrowa.

Test polega na oznaczeniu poziomu glukozy we krwi po wypiciu roztworu 75 g glukozy. Test wykonuje się na czczo, a poziom glukozy we krwi oznaczany jest w próbkach pobranych w czasie 0 (na czczo, przed wypiciem roztworu glukozy), 60 min. (czyli 1 godzinę po wypiciu roztworu glukozy) i 120 min. (czyli 2 godziny po wypiciu roztworu glukozy).

Jakie są kryteria rozpoznania cukrzycy ciążowej?

Poniższa tabela przedstawia kryteria wg których stawia się rozpoznanie cukrzycy ciążowej. Jeżeli w teście 75 g OGTT przynajmniej jedna z oznaczonych wartości glikemii spełnia kryterium diagnostyczne przedstawione w tabeli, oznacza to rozpoznanie cukrzycy ciążowej. Ważne jest, aby wiedzieć, że doustny test obciążenia glukozą ma inne normy dla ciąży, a inne w przypadku diagnostyki cukrzycy u osoby, która nie jest w ciąży. Więcej o teście OGTT przeczytasz w artykule TEST OBCIĄŻENIA GLUKOZY.

Kryteria rozpoznania cukrzycy ciążowej (PTD 2021, WHO 2013):

O cukrzycy ciążowej będziemy jeszcze pisać w kolejnych tygodniach. Jeżeli już chciałabyś się dowiedzieć więcej, np. jakie są przyczyny jej występowania, jak wygląda metabolizm glukozy w organizmie człowieka i czy w okresie ciąży coś się w tym zakresie zmienia, czy nie – przeczytaj teksty: METABOLIZM GLUKOZY W ORGANIZMIE oraz METABOLIZM GLUKOZY U KOBIETY W CIĄŻY.

Rozwój Twojego dziecka w 23 tygodniu ciąży

W 23 tygodniu ciąży Twoje Dziecko waży średnio 570 g, jego ciało osiąga rozmiary owocu papaja i ma ok. 29 cm długości.

Wraz ze wzrostem masy ciała Twojego Potomka, rośnie również ilość płynu owodniowego, w którym jest bezpiecznie zanurzony, obecnie może go być ok. pół litra.

Mniej więcej 80% doby to czas, kiedy Twój Maluch śpi. Gdy się obudzi, staje się coraz bardziej aktywny – kopie, boksuje i rozpycha się. Jego skóra zaczyna przyrastać szybciej niż znajdująca się pod nią tkanka tłuszczowa, dlatego też w tym okresie jego ciało jest pomarszczone. To sytuacja przejściowa, która wkrótce ulegnie zmianie. Z tygodnia na tydzień Malec zacznie rosnąć coraz szybciej i przybierać na swojej masie ciała, a jego skóra się rozprostuje. Powoli zaczyna się również zwiększać ilość barwnika w skórze. Nadal jest ona przezroczysta, lecz zaczyna już nabierać lekko różowego koloru.

To bardzo ważny okres w rozwoju Twojej Kruszynki. Jeszcze niedoskonałe narządy zmysłu stopniowo rozwijają się. W 23 tygodniu ciąży słuch wchodzi w bardziej dynamiczną fazę doskonalenia. Kosteczki słuchowe znajdujące się w uchu wewnętrznym (młoteczek, strzemiączko i kowadełko) zaczynają kostnieć (pierwotnie są zbudowane z chrząstki). Ucho wewnętrzne jest już dojrzałe na tyle, że może coraz sprawniej przesyłać impulsy nerwowe do mózgu, dzięki czemu Dzieciątko zaczyna coraz lepiej rozróżniać i identyfikować dochodzące do niego glosy, w tym głos mamy i taty. W ciągu najbliższych 3 tygodni proces dojrzewania ucha wewnętrznego bardzo przyspieszy.

Czym jest układ przedsionkowy?

Wraz z rozwojem ucha wewnętrznego dojrzewa znajdujący się w nim układ przedsionkowy. Ta specyficzna struktura jest swoistego rodzaju integratorem sygnałów pochodzących z różnych narządów zmysłów.

Układ przedsionkowy, nazywany również centrum integracji sensorycznej, jest odpowiedzialny za wyczuwanie ruchu i równowagi, za obustronną koordynację, napięcie mięśniowe i postawę ciała, ruchy gałek ocznych, przetwarzanie słuchowo-językowe, przetwarzanie wzrokowo-przestrzenne i planowanie ruchu. Dzięki prawidłowemu rozwojowi układu przedsionkowego Twoje Maleństwo  będzie mogło m.in. chodzić, biegać, skakać itp. Sprawny układ przedsionkowy ma ogromne znaczenie również dla rozwoju i uczenia się (np. odpowiada za utrzymywanie gałek ocznych w równowadze, co jest niezbędne, aby rozpocząć naukę czytania). I chociaż układ przedsionkowy swą pełną dojrzałość i integrację z narządami zmysłów osiąga długo po narodzinach, to właśnie teraz proces ten się rozpoczyna.

Uważa się, że korzystnie na jego rozwój w życiu płodowym wpływają delikatne ruchy tułowia mamy, jak np. kołysanie, spacer, taniec czy też głaskanie brzucha.

23 tydzień ciąży, który to miesiąc?

Dwudziesty trzeci tydzień ciąży to szósty miesiąca życia płodowego Twojego dziecka. Jesteś w II trymestrze ciąży.

Tygodnik ciąży – to już dwudziesty trzeci tydzień ciąży

• Pamiętaj o codziennej suplementacji! Zestaw obowiązkowy to: kwas foliowy, kwasy omega 3, jod i witamina D3.
• Pomiędzy 21. a 26. tygodniem ciąży powinna odbyć się Twoja kolejna wizyta kontrolna. Jeśli jeszcze tego nie zrobiłaś – zaplanuj wykonanie zleconych przez lekarza badań diagnostycznych. Listę badań, które należy wykonać rutynowo znajdziesz w opisie 20. tygodnia ciąży. (DWUDZIESTY TYDZIEŃ CIĄŻY)  Pamiętaj również o badaniu przesiewowym w kierunku cukrzycy ciążowej, które powinnaś wykonać pomiędzy 24. a 26. tygodniem ciąży. Zadzwoń do laboratorium i umów się na badanie oraz zakup glukozę 75g w aptece – jest ona niezbędna do przeprowadzenia  doustnego testu obciążenia glukozą.
•  Dbaj o systematyczną aktywność fizyczną i ruszaj się codziennie dostosowując jej intensywność do swoich możliwości. Dzięki niej utrzymasz jak najlepszą w stosunku do okoliczności kondycję fizyczną. Docenisz to w kolejnych tygodniach ciąży, w trakcie porodu oraz połogu.

Wybrane biometryczne wymiary płodu w 23 tygodniu ciąży

*3% **97%

Aby określić wartości referencyjne dla poszczególnych wymiarów płodu, przy określaniu prawidłowości rozwoju, podaje się zazwyczaj tzw. średnią (mediana) – w powyższej tabeli jest to  kolumna środkowa (nazwana średnia, inaczej 50%). Warto pamiętać, że nie należy każdego z podanych wymiarów traktować oddzielnie i jako pojedynczy wyznacznik zdrowia dziecka.

Są to wartości referencyjne, podane jako średnie statystyczne, a przecież każde dziecko rozwija się we własnym tempie i nie jest średnią statystyczną. Dlatego też wartości referencyjne uwzględniają różnorodność i różne tempo rozwoju podając oprócz wartości średnich tzw. wartości skrajne. Są one wskazane w dwóch kolumnach – 5 i 95%, inaczej 5 i 95 centyli. Piąty centyl pokazuje nam taką wartość, poniżej której znajduje się tylko 5% dzieci – czyli np. obwód główki poniżej 20,40 cm dotyczy jedynie 5% płodów w 23. tygodniu ciąży. Z kolei dziewięćdziesiąty piąty centyl to wartość, powyżej której znajduje się również 5% największych dzieci – czyli np. obwód główki powyżej 23,20 cm dotyczy 5% płodów w 23. tygodniu ciąży.

Są to tzw. siatki centylowe, które odwzorowują rozkład danej cechy (w tym przypadku poszczególnych pomiarów biometrycznych płodu) w populacji. Ponieważ dzieci rosną, to trudno byłoby zastosować u nich sztywne normy, tak jak w przypadku dorosłych. Dlatego też do oceny rozwoju dziecka – zarówno w życiu pre-, jaki postnatalnym stosujemy siatki centylowe. Tutaj wartości graniczne, czyli tzw. normy wyznaczają centyle. Najczęściej jako wartości graniczne uznaje się centyle 3-97, 5-95 lub 10-90, co oznacza, że pomiary mieszczące się w podanych kanałach centylowych uznawane są za prawidłowe. Jeżeli określone wymiary zbliżone są do wartości granicznych, to taka sytuacja wymaga ostrożnej oceny i bacznej obserwacji, co zapewne uczyni lekarz  prowadzący.

Źródła

1. Merz E., Wellek S.“Normal Fetal Development Profiles A Model to obtain Standard Development Graphs for the Head and Abdominal Parameters and the Long Limb Bones” Ultraschall in der Medizin 17 (1996) 153-162 (AC)
2. Hadlock F.P., Harrist R.B., Martinez-Poyer J. „In Utero Analysis of Fetal Growth: A Sonographic Weight Standard“ Radiology.1991, 181: 129-133

Zapytaj dietetyka

Czy będąc w ciąży mogę jeść sery pleśniowe? – to jedno z częściej zadawanych pytań.

Odpowiedź na to pytanie brzmi – to zależy.

Otóż na okres ciąży powinnaś zrezygnować z jedzenia serów pleśniowych, które zostały wyprodukowane z surowego, niepasteryzowanego mleka.  Jest to związane z tym, że takie mleko może być zanieczyszczone bakterią  Listeria monocytogenes, która jest bardzo niebezpieczna dla rozwijającego się płodu. Na skutek wczesnego zakażenia tą bakterią (I i II trymestr ciąży) może dojść do przedwczesnego porodu, a nawet poronienia. Natomiast u noworodków urodzonych z tzw. wrodzoną listeriozą (zakażenie późne, III trymestr ciąży) choroba przebiega najczęściej pod postacią posocznicy bądź zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i/lub zapalenia mózgu. Rzadziej zdarzają się zapalenie płuc, zapalenie wsierdzia, zapalenie stawów i zakażenia kości. Dlatego tak ważne jest, aby rzeczywiście absolutnie unikać serów wyprodukowanych z niepasteryzowanego mleka.

No i oczywiście nie pić surowego mleka. Bakteria Listeria monocytogenes ginie podczas obróbki termicznej w temp. powyżej 75°C, a więc pasteryzacja mleka zabezpiecza nas przed tą bakterią.

I teraz uwaga!

Sery pleśniowe produkowane metodą tradycyjną są produkowane z mleka niepasteryzowanego. Do takich należą m.in. tradycyjne francuskie czy szwajcarskie sery pleśniowe. Natomiast niektóre popularne obecnie sery pleśniowe są produkowane z mleka pasteryzowanego (np. sery brie i camembert marki Turek, Hochland czy President). I takie sery są bezpieczne, ponieważ proces pasteryzacji ma na celu m.in. zniszczenie niebezpiecznych bakterii.

Dlatego najważniejszą rzeczą jest czytanie etykiet.

W miejscu gdzie są wymienione składniki mamy informację z jakiego mleka ser został wyprodukowany. Jeżeli z mleka pasteryzowanego – dokładnie taki składnik widnieje na opakowaniu: mleko pasteryzowane. Jeżeli natomiast ser został wyprodukowany z mleka niepasteryzowanego, to składnikiem będzie po prostu mleko. Jeszcze jedna ważna informacja dotyczy innego rodzaju serów miękkich, jakimi są sery feta i mozzarella. Tradycyjnie te sery są wyrabiane z surowego mleka, podobnie jak sery pleśniowe. Obecnie w sklepach możemy spotkać sery feta i mozzarella zarówno takie, które są wyprodukowane z mleka surowego, jak i takie, które są wyprodukowane z mleka pasteryzowanego. I tutaj obowiązuje dokładnie taka sama zasada, jak w przypadku serów pleśniowych.

Dla kobiet w ciąży bezpieczne są tylko te sery, które wyprodukowano z mleka pasteryzowanego.

W internecie możemy czasem spotkać porady mówiące o tym, że sery z mleka niepasteryzowanego będą bezpieczne dla kobiet w ciąży po poddaniu ich obróbce termicznej, czyli kiedy np. przygotujemy zapiekankę z serem. Rzeczywiście, obróbka cieplna powyżej 75°C niszczy bakterię Listeria monocytogenes. Natomiast  ponieważ w przypadku ewentualnej obecności tych bakterii w takim produkcie, istnieje ryzyko przeniesienia ich np. na dłoniach na inne produkty nie rekomendujemy wykorzystywania takich serów nawet do przyrządzania posiłków na ciepło. Ponadto warto pamiętać, że Listeria monocytogenes jest zdolna do wzrostu i namnażania się w niskich temperaturach, np. w lodówce. A więc trzymanie w lodówce surowego mleka czy serów z niepasteryzowanego mleka w niezamkniętych szczelnie opakowaniach niesie ze sobą ryzyko przeniesienia się tej bakterii na inne produkty w lodówce.  

Czasem pojawiają się również wątpliwości czy pleśń z sera nie zaszkodzi dziecku. Pamiętajmy, że do produkcji serów wybierane są specjalne gatunki grzybów, które nie są chorobotwórcze. Nie produkują one również mykotoksyn, czyli substancji szkodliwych dla zdrowia produkowanych przez inne gatunki grzybów powodujących pleśnienie, czyli psucie się produktów spożywczych. 

Zapytaj ginekologa – 23 tydzień ciąży

Jak przygotować się do badania 75 g OGTT, czyli doustnego testu obciążenia glukozą?

Poznanie i zastosowanie poniższych zasad jest bardzo ważne, aby uzyskać miarodajne wyniki testu:

• Badanie wykonywane jest na czczo – tzn. zachowujemy post, czyli nie jemy i nie pijemy niczego oprócz wody przez 8-10 godzin przed badaniem.
• Poziom glukozy we krwi zależy od rytmu dobowego, dlatego badanie powinno być wykonywane w godzinach porannych.
• W dniu, w którym wykonywane jest badanie, rano przed badaniem nie jemy żadnych leków, chyba, że lekarz zaleci inaczej. Zawsze tą kwestię konsultujemy z lekarzem.
• Nie wykonujemy badania jeżeli jesteśmy chorzy. Przeziębienie, infekcje, antybiotykoterapia wpływają na wyniki testu, lepiej więc poczekać do momentu aż będziemy zdrowi.
• W dniu przed badaniem unikamy intensywnej aktywności fizycznej.
• Na wynik testu może mieć wpływ również stres i niewystarczająca ilość snu. Warto więc zadbać o to, aby w noc poprzedzającą badanie wyspać się.
• W tygodniu poprzedzającym badanie nie stosujemy żadnych restrykcyjnych diet (mamy na myśli diety ograniczające drastycznie liczbę spożywanych kcal, co zresztą w ogóle nie jest wskazane w ciąży!, jak również w tym okresie nie należy ograniczać liczby spożywanych węglowodanów. Mówiąc najprościej – w tym czasie nic nie zmieniamy w sposobie naszego żywienia, jemy normalnie, tak jak do tej pory.
• Przed badaniem nie pijemy alkoholu i nie palimy papierosów. Oczywiście jesteś w ciąży, więc wierzymy, że ten punkt Ciebie nie dotyczy!
• Warto zadzwonić do laboratorium wcześniej i zorientować się jak wygląda sytuacja – ponieważ samo badanie OGTT trwa 2 godziny, część laboratoriów preferuje wcześniejsze umówienie się na taki test na konkretną godzinę, tak aby wszystko przebiegało sprawnie i bez zakłóceń.
• Przed wykonaniem testu zapytaj również w laboratorium, czy powinnaś zakupić w aptece glukozę do jego wykonania. Warto to zrobić minimum dzień wcześniej, tak aby w dniu testu już nic Cię nie rozpraszało i nie powodowało dodatkowego stresu (np. długa kolejka w aptece).
• Glukoza powinna być rozpuszczona w 250-300 ml wody. Roztwór glukozy należy wypić w ciągu 5-10 min., nie dłużej.

• Wypijany roztwór glukozy powinien być czysty, bez żadnych dodatków. Najlepiej jest zakupić w aptece zwykłą glukozę 75 g bezsmakową. Wiemy, ze zdarzają się sytuacje, że do roztworu glukozy dodawany jest sok z cytryny. Pod żadnym pozorem tego nie rób, gdyż może to zafałszować wyniki testu (sok z cytryny zawiera glukozę, co spowoduje, że spożywamy więcej glukozy niż przewiduje walidacja testu). W sytuacji kiedy jest Ci bardzo trudno lub nie jesteś w stanie wypić czystego roztworu glukozy, skorzystaj z gotowej wersji smakowej, które możesz również zakupić w aptece. 
• W trakcie badania siedzimy spokojnie w poczekalni laboratorium. Nie idziemy na spacer, ani na zakupy, nie zawozimy dziecka do przedszkola, nie jemy i nie pijemy – każda z tych aktywności może zakłócić nam wyniki testu. Spokojnie siedzimy i czekamy na kolejne pobrania krwi. Możemy w tym czasie czytać książkę czy korzystać z laptopa, telefonu.
• Samo badanie trwa 2 godz. Należy się przygotować na to, że całość może nam zająć 2,5 -3 godz. Warto więc zadbać o to, aby na ten czas nie mieć żadnych planów i nigdzie się nie śpieszyć. Możemy również wcześniej pomyśleć o tym, aby przed i w czasie trwania testu ominęły nas np. rozmowy telefoniczne, które mogą nas zdenerwować (np. jeśli pracujemy – poinformować pracodawcę, że w takich godzinach jesteś niedostępna z powodu badania, czy jeśli mamy dzieci, które nie chodzą do przedszkola czy szkoły – zapewnić im na ten czas opiekę).

To ciekawe

Okres ciąży to również czas kiedy zmieniają się piersi kobiety ciężarnej. Często już na samym początku ciąży stają się bardziej tkliwe i nabrzmiałe, a na przestrzeni całej ciąży zachodzi w nich wiele zmian. 

W jaki sposób Twoje piersi przygotowują się do karmienia?

• Mleko powstaje w pęcherzykach mlecznych znajdujących się w gruczołach piersiowych kobiety. Pęcherzyki mleczne zbudowane są z laktocytów, czyli komórek, które pobierają składniki odżywcze z krwi i produkują mleko. Każdy pęcherzyk mleczny zakończony jest przewodem mlecznym. Przewody z poszczególnych pęcherzyków łączą się ze sobą w coraz szersze przewody, które transportują mleko do szczytu brodawki piersiowej.
• W Twoich piersiach poszerza się sieć naczyń krwionośnych, dzięki czemu wraz z krwią do gruczołów dotrze większa ilość składników pokarmowych niezbędnych do tego, aby produkować mleko. Czasem część z tych naczyń krwionośnych jest widoczna pod skórą, dając efekt podobny do tzw. pajączków.
• Pod wpływem hormonów (głównie estrogenu i progesteronu) zwiększa się liczba pęcherzyków i przewodów mlecznych. Z kolei pod wpływem prolaktyny laktocyty osiągają dojrzałość i stają się zdolne do produkcji mleka.
• Wydzielanie mleka w gruczołach piersiowych kobiety ciężarnej rozpoczyna się ok. 16. tygodnia ciąży, jest to tzw. mleko przedporodowe (prepartum milk). Ten etap laktacji, to proces, który nazywany jest laktogenezą I. Mleko przedporodowe gromadzi się w przewodach mlecznych, a u niektórych kobiet, o czym pisaliśmy wyżej od ok. 23. tygodnia ciąży może pojawiać się na brodawkach piersiowych w postaci malutkich kropelek. Skład tego mleka różni się od mleka, które jest produkowane po porodzie. Ma więcej białka, chlorków i sodu, a mniej laktozy i tłuszczu. Ilość produkowanego mleka przedporodowego jest niewielka. Dzieje się tak dlatego, że w trakcie ciąży mamy wysoki poziom estrogenów i progesteronu, które odpowiadają głównie za rozwój gruczołów piersiowych tak, aby były gotowe pełnić swoją rolę już po porodzie. Wysoki poziom tych hormonów płciowych zapobiega laktogennemu działaniu prolaktyny. Dopiero po porodzie, kiedy poziom estrogenów i progesteronu spada, a wysoki poziom prolaktyny utrzymuje się,  „dochodzi” ona do głosu stymulując laktację. Przez pierwsze 4-6 dni po porodzie gruczoły produkują tzw. siarę (colostrum), która zawiera bardzo wysokie stężenie immunoglobulin oraz leukocytów (stanowią one ochronę immunologiczną dla Malucha). W porównaniu z później produkowanym tzw. mlekiem dojrzałym siara zawiera również więcej sodu, potasu, chlorków, białka i witamin A, E oraz beta-karotenu, a mniej tłuszczów i laktozy. Więcej o laktacji po porodzie przeczytasz w opisie 39. tygodnia ciąży.
• W miarę upływu ciąży brodawka piersiowa i jej otoczka ciemnieją. To również jest element przygotowawczy do karmienia piersią, gdyż ich ciemniejszy kolor dający kontrastowy sygnał wzrokowy będzie stanowił rodzaj drogowskazu dla Dziecka ułatwiając odnalezienie miejsca skąd Maluch będzie czerpał pokarm.
• Na otoczce brodawki piersiowej znajdują się nieregularnie ułożone malutkie grudki. Ich liczba jest zmienna i różna u kobiet, może ich być od 1 do 15. Są to tzw. gruczoły Montgomerego, które w czasie ciąży i laktacji znacznie się powiększają. Ich zadaniem jest m.in. wydzielanie substancji, która natłuszcza brodawkę piersi, co łagodzi wrażliwość podczas ssania i chroni przed infekcjami.