Narkotyki w ciąży

Narkotyki, nikotyna oraz alkohol etylowy są dotychczas najlepiej poznanymi teratogenami szkodzącymi rozwojowi płodu na pierwszych etapach ciąży. Należy jednak zaznaczyć, iż mimo wielu opracowań, brakuje ciągle wieloośrodkowych w pełni obiektywnych badań na temat stosowania substancji odurzających w ciąży. Słowem mówiąc – wielu rzeczy nadal nie jesteśmy pewni. Niemniej jednak w tym wypadku lęk przed nieznanym wydaje się być w pełni uzasadniony. Poniżej postaramy się przedstawić czytelnikowi, co do tej pory udało się obiektywnie udowodnić na temat działania narkotyków na kobietę ciężarną oraz w konsekwencji także na rozwijający się płód.

Wspomniano wcześniej, iż grupa kobiet przyjmujących narkotyki jest populacją bardzo złożoną pod wieloma względami, stąd też identyfikacja problemu oraz postępowanie z takimi osobami stanowi duże wyzwanie dla lekarzy. Największe narażenie na używanie substancji psychoaktywnych w ciąży wykazują kobiety niezamężne, młode o niskim statusie socjoekonomicznym . Istnieją testy przesiewowe mające na celu identyfikację problemu narkotykowego, niemniej jednak pytania poruszające ten temat są przez kobiety często odbierana ze strachem przed stygmatyzacją oraz ryzykiem utraty praw rodzicielskich w stosunku do nienarodzonego jeszcze dziecka. Z tego też względu niezwykle istotne jest, aby lekarz w sposób nieoceniający i delikatny zarazem zadawał właściwe pytania mogące zmniejszyć odległe skutki brania narkotyków w stanie ciąży.

Wpływ substancji psychoaktywnej na organizm kobiety zależy od wielu czynników, do których zaliczyć możemy: rodzaj stosowanej substancji, jej dawkę, sposób i schemat przyjmowania (dożylny, doustny, okresowy w większych ilościach, w stałych odstępach czasu), prędkość metabolizmu substancji u matki i wiele innych czynników, nie do końca dotychczas zidentyfikowanych.

Jako, że każde z narkotyków wpływa na organizm kobiety inaczej, omówione zostaną osobno poniżej.

Opiaty i ich wpyw na ciążę

są to psychoaktywne alkaloidy otrzymywane z opium. Głównymi przedstawicielami tej grupy związków są morfina, kodeina, tebaina, narkotyna i papaweryna. Szerszym pojęciem są tzw. opioidy, czyli substancje wpływające na tzw. receptor opioidowy – zaliczyć tu możemy także substancje syntetyczne, które nie występują w naturze – mowa głównie o heroinie, która najsilniej wpływa na wyżej wymienione receptory. Kobiety spożywające nałogowo substancje opioidowe, w tym heroinę, są bardziej podatne a przemoc , ponadto często mają kłopoty finansowe, społeczne oraz psychologiczne. Istnieje wiele opisywanych patologii położniczych związanych z przyjmowaniem opiatów , niemniej jednak przeprowadzone do tej pory badania mają liczne ograniczenia (np. stan odżywienia matki, choroby towarzyszące, niepełna opieka ginekologiczna w ciąży itd.). Do tej pory z przyjmowaniem substancji opioidowych udało się powiązać: przedwczesne odklejanie się łożyska, śmierć płodu, zwiększoną podatność na infekcje wewnątrzmaciczne, wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrastania płodu (IUGR), stan przedrzucawkowy, poród przedwczesny, przedwczesne pękanie wód płodowych, niewydolność łożyskową, poronienie oraz nasilone krwotoki poporodowe. Terapia kobiety ciężarnej uzależnionej od tych groźnych substancji obejmuje stosowanie leczenia zastępczego głównie w postaci metadonu oraz ewentualnie buprenorfiny, które również należą do substancji z tej samej grupy, jednak wykazują bezpieczniejszy zarówno dla matki jak i płodu profil działania. Wykazano bowiem ogromną przewagę takiego postępowania w porównaniu z nagłym odstawieniem narkotyku, które wiąże się z dużym ryzykiem utraty ciąży.

Kokaina – wpływ na ciążę

Jest to substancja z grupy alkaloidów pozyskiwanych z liści krasnodrzewu pospolitego (tzw. koka). Ma silne właściwości pobudzające oraz odznacza się bardzo dużym potencjałem uzależniającym głównie psychicznie. Wpływ kokainy na przebieg ciąży jest znaczący, aczkolwiek zjawisko jej spożywania w tym okresie życia kobiety jest znacznie mniej powszechne niż ma to miejsce w przypadku alkoholu, papierosów czy marihuany.

Kokaina stosunkowo łatwo przenika przez barierę łożyskową oraz do układu nerwowego dziecka. Powoduje w organizmie silny skurcz naczyń, czemu przypisuje się destruktywny wpływ na łożysko kobiety ciężarnej. W jednym z dużych badań podsumowujących, tzw. metaanalizie, zebrano wyniki z 31 dużych badań klinicznych i udało się powiązać przyjmowanie kokainy z takimi patologiami ciążowymi jak: poród przedwczesny, niska masa urodzeniowa dziecka, zaniżony wiek ciążowy, zwiększone ryzyko odklejania się łożyska, poronienie, czy zmniejszony obwód główki płodu ukazany w badaniach prenatalnych. Niemniej jednak nie udowodniono jednoznacznie, aby spożywanie kokainy miało jakikolwiek negatywny wpływ na kształcenie się organów płodu, nie udało się więc dotychczas wykazać jej teratogenności. Natomiast z pewnością można powiedzieć, iż kokaina negatywnie wpływa na układ sercowo – naczyniowy zarówno matki jak i płodu. Częstym efektem ubocznym stosowania kokainy jest nadciśnienie, które może być łudząco podobne do stanu przedrzucawkowego ciężarnych. Co więcej, niektóre leki kardiologiczne zwiększają u matek ryzyko uszkodzenia mięśnia sercowego, co uzasadnia dodatkową konsultację z kardiologiem w ciąży.

Substancje z grupy amfetamin i ich wpływ na ciążę

Amfetaminy należą do substancji stymulujących o bardzo dużym potencjale uzależniającym, znajdują jednak swoje zastosowanie w leczeniu kilku schorzeń, między innymi narkolepsji, ADHD oraz gdy zastosowane krótkotrwale, w leczeniu wspomagającym otyłości. Do substancji nielegalnych należą: MDMA (ecstasy), metamfetamina, MDA (love pill, pigułka miłości) oraz MDEA (Eve). U osób spożywających amfetaminę udowodniono jej destrukcyjny wpływ na neurony produkujące dopaminę, nie wiadomo jednak, czy taki sam efekt wywoływany jest u płodu kobiety ciężarnej, mimo że substancje z tej grupy swobodnie przenikają przez barierę łożyskową. Prawdę powiedziawszy, do tej pory nie zostało ostatecznie udowodnione, iż spożywanie amfetaminy jest szkodliwe dla rozwijającego się płodu. Istnieją jednak doniesienia, że spożywanie amfetaminy w ciąży może być związane ze zwiększonym ryzykiem przedwczesnego porodu, nadciśnienia w ciąży, stanu przedrzucawkowego , wcześniactwa, wewnątrzmacicznego zahamowania wzrastania płodu oraz zwiększonej śmiertelności okołoporodowej. Nie zostało także udowodnione, aby substancje z grupy amfetamin powodowały zwiększone ryzyko wykształcenia u dziecka wad wrodzonych. Istnieją także doniesienia, iż dzieci matek spożywających amfetaminę lub jej pochodne są w przyszłości bardziej podatne na stres, częściej wykazują problemy emocjonalne, częściej cierpią na depresję, zaburzenia lękowe oraz ADHD. Nie ma również pewnych informacji na temat wpływu amfetaminy w ciąży na wykształcenie zespołu odstawiennego u dziecka po urodzeniu.

Barbituany a ciąża

Są to pochodne kwasu barbiturowego, używane na szeroką skalę w medycynie w latach 50, 60 i 70 ubiegłego stulecia. Obecnie są używane rzadko i pomocniczo jako leki nasenne oraz leki przeciwpadaczkowe i przeciwlękowe. Stosowane są także nielegalnie w celach odurzających. Do głównych przedstawicieli tej grupy substancji należy zaliczyć fenobarbital. Zaprzestanie stosowania barbituranów bardzo szybko powoduje objawy zespołu odstawiennego oraz ma udowodnione szkodliwe działanie na płód poprzez przyczynianie się do powstawania wad wrodzonych. Barbiturany wywołują również u nowonarodzonego dziecka objawy zespołu odstawiennego, niemniej jednak zagadnienie będzie omówione w dalszych częściach opracowania.

Marihuana i jej wpływ na ciążę

Są to suszone lub częściowo sfermentowane kwiatostany konopi, które zawierają substancje psychoaktywne z rodzaju kanabinoli, z których najlepiej poznanym jest THC, czyli tetrahydrokanabinol. Marihuana należy do najczęściej stosowanych nielegalnych używek w okresie ciąży. Szkodliwość THC i innych kanabinoli w ciąży nie została do tej pory jednoznacznie udowodniona. Nie wykazano negatywnego wpływu na rozwój płodu, aczkolwiek istnieje kilka średniej wielkości badań, które wiążą palenie marihuany z niską masą urodzeniową, poronieniem oraz porodem przedwczesnym. Mimo, iż dowody naukowe są w dużym stopniu niejednoznaczne, Amerykańskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (ACOG – American Congress of Obstetritians and Gynecologists) nie zaleca przyjmowania marihuany w czasie ciąży i połogu, wskazując na negatywny jej wpływ zarówno na stan położniczy matki jak i rozwijający się płód.

Podsumowanie

• Kobiety biorące narkotyki w ciąży stanowią bardzo złożoną grupę osób, na których badania obserwacyjne i kliniczne są dość trudne.
• Wczesna identyfikacja kobiet przyjmujących narkotyki wpływa na zmniejszenie częstotliwości stosowania substancji odurzających w ciąży, dlatego zaleca się przeprowadzanie testów skriningowych w kierunku stosowania narkotyków, obejmujących wszystkie kobiety będące w ciąży
• Praktyczną metodę skriningu obejmuje kwestionariusz CRAFFT (dostępny na tej stronie). Kobiety w ciąży przyjmujące narkotyki mogą nie chcieć się do tego przyznać ze względu na obawy wynikające z konsekwencji prawnych oraz poczucia winy związanego z przyjmowaniem substancji niedozwolonych i szkodzenia dziecku.
• Do najlepiej poznanych narkotyków stosowanych w czasie ciąży należą substancje opioidowe (w tym opiaty), kokaina, substancje z grupy amfetamin, marihuana oraz barbiturany
• Opiaty są bardzo groźnymi substancjami zarówno dla matki jak i płodu. Mogą wywołać przedwczesny poród, poronienie, odklejanie się łożyska, zahamowanie wzrastania płodu i inne groźne dla matki i płodu działania niepożądane.
• Leczenie substytucyjne metadonem lub buprenorfiną u kobiet uzależnionych od opiatów daje duże korzyści dla pacjentek w porównaniu z leczeniem detoksyfikującym lub niepodejmowaniem leczenia.
• Kokaina prowadzi do silnego skurczu naczyń krwionośnych w organizmie matki i płodu, wliczając w to naczynia maciczne, co jest prawdopodobną przyczyną zwiększonego ryzyka przedwczesnego odklejania się łożyska, poronienia czy porodu przedwczesnego.
• Nie a wysokiej jakości badań naukowych wskazujących na negatywny wpływ marihuany w czasie ciąży. Ze względu na sprzeczne doniesienia, przyjmowanie THC jest przeciwwskazane w ciąży.
• Nie ma pewnych informacji dotyczących wpływu amfetamin na rozwój wewnątrzmaciczny płodu.