Zmiany w postrzeganiu roli ojca na przestrzeni dziejów

Pragnąc ukazać specyfikę zmian, które doprowadziły do powstania figury „nowego ojca”, warto w pierwszej kolejności przyjrzeć się spojrzeniu mieszkańców plemion pierwotnych. Dzięki badaniom antropologicznym wiemy dziś, że dla przedstawicieli pradawnej ludności z obszaru Nowej Gwinei, figura ojca związana była wyłącznie z wymiarem symbolicznym. Mężczyzna w rodzinie traktowany był jednocześnie jako niedostępny wzór, który nie wchodził w bezpośrednie interakcje ze swoimi potomkami. Natomiast charakter więzi łączącej ojca z dzieckiem, był wyłącznie biologiczny.

Odzwierciedleniem niniejszego podejścia do ojcostwa jest słowo „tomakava” (określające wówczas postać ojca), które w dosłownym tłumaczeniu oznacza „obcego”.

Przenosząc się jednak na grunt starego kontynentu w okresie starożytności, historycy zwracają uwagę na specyficzną rolę ojca, ściśle związaną ze strukturą patriarchalną. Zgodnie z nią, mężczyzna w środowisku rodzinnym sprawował władzę nie tylko nad swoimi dziećmi, ale także małżonką.

Analizując pozycję ojca na przestrzeni dziejów, warto przyjrzeć się specyfice niniejszego zjawiska w okresie starożytnego Rzymu. Wówczas, sprawowanie wychowawczej pieczy nad swoimi dziećmi przez ojca stanowiło swoisty obowiązek względem państwa. W kulturze starożytnego Rzymu, pozycja i znaczenie roli ojca jest wyraźnie zaakcentowane. Mężczyzna od wczesnego rozwoju swojego potomka uczestniczył w jego wychowaniu i nawiązywał z nim silną więź emocjonalną. W czasach starożytnego Rzymu, ojciec był nie tylko wzorem, do którego dzieci pragnęły dążyć, ale także nauczycielem i najwierniejszym przyjacielem. Co warte podkreślenia, w tym samym czasie ojciec sprawował nad dzieckiem pełnię władzy formalnej. Postać matki ograniczała się natomiast w głównej mierze do wydawania potomków na świat.

Co ciekawe, utrzymywanie się statusu formalnej, ojcowskiej władzy nad dzieckiem trwało przez kolejne stulecie. Zgodnie z danymi zawartymi w literaturze historycznej, jeszcze w XIX wieku nowej ery, w większości państw cywilizowanych uznawane było niejako „naturalne prawo” do sprawowania ojcowskiej władzy nad dzieckiem (w tym również w sytuacji rozwodu, czy też separacji rodziców).

Jeszcze niespełna 200 lat temu, matki tylko w nielicznych sytuacjach mogły domagać się przejęcia praw związanych z opieką nad własnym dzieckiem.

Historycy zwracają uwagę, iż w kulturze europejskiej okresem przełomowym dla budowania obrazu ojca był okres średniowiecza. Wówczas umacniany był wizerunek mężczyzny jako króla i głowy rodziny.

Wielkie zmiany w podejściu do pełnienia roli rodzicielskiej przez mężczyzn zaczęły następować pod koniec XVIII wieku, kiedy to wraz z rozwojem transportu dalekobieżnego, a także gospodarki, mężczyzna – jako głowa rodziny – miał możliwość pomnażania swojego majątku z dala od domu rodzinnego. Wówczas, po raz pierwszy powszechne stało się zjawisko ojca nieobecnego, migrującego, rozwiedzionego.

Zmiana czy kryzys obrazu ojca we współczesnym świecie?

Jeszcze pod koniec XX wieku, patriarchalny model rodziny wyraźnie utrzymywał się w polskim społeczeństwie. Wówczas, ojciec – choć często nieobecny emocjonalnie i rzadko uczestniczący w aktywnym wychowaniu dziecka – bez wątpienia stanowił najwyższą w hierarchii rodzinnej postać, z której zdaniem należało się liczyć.

Wiek XXI (a zwłaszcza jego drugie dziesięciolecie) zaczął przynosić intensywne zmiany niemalże we wszystkich obszarach aktywności człowieka. Nie podlega wątpliwości fakt, iż na przestrzeni ostatnich lat zmienił się nie tylko nasz styl życia, ale także styl pracy, spędzania czasu wolnego, a także budowania rodziny.

Co ciekawe, ta intensywna, a także bezsprzecznie wyraźna zmiana określana jest niejednokrotnie mianem kryzysu.

I chociaż dzisiaj trudno jest nam jednoznacznie określić, czy współczesnej rodzinie w istocie przyszło mierzyć się z kryzysem, zgodnie możemy uznać, iż zaczyna ona podlegać istotnym przemianom, które dotyczą zarówno kształtu macierzyństwa, jak i ojcostwa.

To, co staje się coraz bardziej wyraźne, to przede wszystkim zmieniające się podejście do pełnienia roli rodzicielskiej przez mężczyzn. Dzisiaj coraz częściej możemy spotkać się z wizerunkiem ojca aktywnie uczestniczącego w życiu dziecka, wrażliwego na jego potrzeby, a także pragnącego nawiązać z maluchem bliską i serdeczną więź. Taki obraz postaci mężczyzny wyraźnie kontrastuje z tym, do którego tak długo przywykaliśmy.

Nie podlega wątpliwości fakt, iż zmiana postaci władczego ojca w kochającego tatę, przez wielu odbierana jest pozytywnie. Liczne korzyści z nią związane podkreślają także psychologowie zajmujący się rozwojem dziecka.

W tym samym miejscu warto jednak zwrócić uwagę na inne zjawisko, które stanowi alternatywną odpowiedź na realia naszych czasów. Za sprawą intensywnego rozwoju technologicznego, a także dostępności wszelkiego rodzaju rozrywek i szeroko pojętego konsumpcjonizmu, mężczyzna zaczął odsuwać się od swojej rodziny. Co za tym idzie, podążając za spełnianiem własnych pragnień, niektórzy ze współczesnych mężczyzn zaczęli osłabiać więzi ze swoimi dziećmi.

Taki skutek przemian kulturowych przez socjologów określany jest niejednokrotnie jako kryzys ojcostwa. Psychologowie próbujący wyjaśnić niniejsze zjawisko dostrzegają, iż wielu mężczyzn niejako zaskoczonych zostało przez rozwój cywilizacyjny, na który nie byli przygotowani w wymiarze psychicznym.

We współczesnym świecie, w którym na każdym kroku jesteśmy poddawani silnym bodźcom, mężczyzna może odsuwać się od własnego domu i przenosić swoje życie na grunt niezależności, która zdaje się być dla niego bardziej atrakcyjna.

Przyczyny zmian w podejściu do pełnienia roli ojcowskiej

Na przestrzeni kolejnych epok, podejście mężczyzn do pełnienia roli rodzicielskiej zmieniało się i podyktowane było to różnorodnymi czynnikami. W tej części artykułu omówimy najistotniejsze – w opinii socjologów – wydarzenia historyczne, które wywarły istotny wpływ na figurę ojca.

Omawiając niniejsze zagadnienie, w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na wpływ rewolucji przemysłowej, a także, stanowiący niejako jej konsekwencję, ruch emancypacyjny kobiet. W tym bowiem czasie zaczęliśmy dostrzegać istotne zmiany w kontekście społecznej dominacji mężczyzn (która trwała jeszcze na przełomie XIX i XX wieku). Od tej pory mężczyzna nie musiał być jedynym żywicielem rodziny, a kobiety coraz chętniej realizowały się w innych dziedzinach życia, aniżeli wyłącznie w roli patronki ogniska domowego.

Niezwykle znamiennym okresem w historii dziejów ojcostwa jest bez wątpienia pierwsza połowa XX wieku. Na ten bowiem czas przypadły dwie największe wojny w dziejach ludzkości. To właśnie w tym czasie, wielu mężczyzn zmuszonych było opuścić swoje rodziny i często ginąć w imię honoru ojczyzny.

Okoliczności zarówno I, jak i II Wojny Światowej doprowadziły do sytuacji, w której pozostające w domach kobiety wypełniały zadania charakterystyczne dla samotnego rodzicielstwa. Wielu przedstawicieli pokolenia narodzonego w pierwszej połowie XX wieku pamięta figurę ojca nieobecnego, zarówno w sferze psychicznej, jak i w sferze fizycznej — w wyniku tragicznych wydarzeń.

Kolejnym ważnym wydarzeniem w naszym kraju, które bez wątpienia wywarło istotny wpływ na postawy wielu ojców, były przemiany ustrojowe końca lat 80-tych i początku 90-tych, które wiązały się z wprowadzeniem gospodarki wolnorynkowej.

To właśnie w tym czasie, mężczyźni zaczęli coraz intensywniej dążyć do spełnienia własnych ambicji w kategoriach „sukcesu zawodowego”. Dążenie to rodziło w nich chęć rywalizacji, za sprawą której coraz więcej czasu pragnęli spędzać na wypełnianiu obowiązków zawodowych, co doprowadzało ich do stopniowego oddalania się od środowiska rodzinnego, a tym samym osłabienia więzi.

Pierwsza dekada lat dwutysięcznych była także początkiem fali emigracji zarobkowej, co stanowiło niejako kontynuację potrzeb realizacji finansowej, która zrodziła się w wielu przedstawicielach męskiego pokolenia jeszcze na początku lat 90-tych.

Socjologowie są także zdania, iż za współczesną przyczynę kryzysu ojcostwa możemy uznać również zmiany technologiczne, które wywierają istotny wpływ na jakość więzi łączących poszczególnych członków rodziny. Ponadto zwracają oni także uwagę na ważny czynnik związany z przekazem medialnym – niniejsze zagadnienie omówione zostanie bardziej szczegółowo w dalszej części artykułu.

Zdaniem psychologów, nie bez znaczenia dla zmiany w kontekście podejścia do ojcostwa są także przemiany w obrębie wrażliwości współczesnych mężczyzn, zwłaszcza tych, którzy narodzili się na przełomie stuleci i sami w wielu przypadkach doświadczali nieobecności ojców, co doprowadziło do wytworzenia się specyficznych cech osobowości.

Czynniki religijne wpływające na zmianę postrzegania roli ojca

Socjologowie podejmujący się próby wyjaśnienia przyczyn kryzysu ojcostwa we współczesnym świecie, zwracają także uwagę na istotę czynnika religijnego. Przyglądając się teologicznym doniesieniom, możemy dostrzec zmianę wizerunku Boga-Ojca, który do tej pory stanowił jeden z najważniejszych filarów kultury patriarchalnej.

Okazuje się bowiem, że choć postać Boga z założenia miała być transcendentna, często budowano wokół niej postawę ojcowską. We współczesnym świecie dostrzegamy jednak tendencję do nadawania Bogu nieco bardziej opiekuńczego, a zatem matczynego oblicza.

Przedstawiciele środowisk religijnych zwracają także uwagę, iż za jedną z przyczyn kryzysu ojcostwa można uznać kryzys wizerunkowy kościoła. We współczesnym świecie, coraz więcej osób decyduje się na nieuczestniczenie w kulturze religijnej, a tym samym buduje własne systemy rodzinne w oparciu o te filary, które zdają się być im istotne, a nie te, które do tej pory proponowane były przez przedstawicieli kościoła.

Bez względu na własne przekonania i stosunek do wiary, warto zwrócić uwagę na to, że w zależności od wyznawanej opcji religijnej, istotnie może zmieniać się postawa ojca wobec dzieci, a także swojej partnerki. Dlatego też, w rozważaniach na temat przemian ojcostwa we współczesnym świecie nie należy pomijać tak istotnej części życia społecznego.

Przemiany ekonomiczne a zmiana podejścia do ojcostwa

Chociaż wpływ rewolucji przemysłowej oraz transformacji ekonomicznej na przemiany dotyczące obrazu ojca w rodzinie został wspomniany we wcześniejszej części artykułu, warto przyjrzeć się niniejszemu zjawisku nieco bliżej.

Specjaliści z zakresu socjologii, a także historii, zwracają uwagę na to, że rewolucja przemysłowa wyraźnie wpłynęła na zmianę obrazu ojca, a także na pełnione przez niego funkcje. Bez cienia przesady możemy również stwierdzić, iż skutki niniejszego zdarzenia odczuwane są do dnia dzisiejszego. Zdaniem socjologów, to właśnie w okresie rewolucji przemysłowej mogliśmy po raz pierwszy spotkać się z ostrzeżeniami na temat pogarszającej się kondycji ojcostwa.

Kiedy w wieku XIX mężczyznom przyszło pracować „za pensję” w celu zapewnienia rodzinie bytu materialnego, stawali się coraz bardziej nieobecni w swoich domach. Ich miejsce stopniowo zaczęły zajmować jednak matki, które przekazywały swoim potomkom wiedzę na temat świata oraz panujących w nich wartości. To właśnie w tym czasie, coraz bardziej powszechne stawało się przekazywanie matkom pełnej opieki nad dziećmi, nawet w sytuacji separacji, czy też rozwodu.

Analizując jednak wpływ ekonomii na wypełnianie obowiązków rodzicielskich przez mężczyzn, nie należy wyłącznie skupiać się na aspektach rewolucyjnych.

Bez trudu możemy bowiem dostrzec, iż sytuacja ekonomiczna — przynajmniej od ówczesnego okresu — nieustannie oddziałuje na kształt rodziny, a także więzi, jakie mają miejsce między jej członkami. Warto bowiem zwrócić uwagę na fakt, iż trudna sytuacja finansowa w wielu przypadkach determinuje konieczność podjęcia pracy zawodowej przez oboje rodziców.

Niemniej jednak podejmowanie pracy zawodowej zarówno przez matkę, jak i przez ojca nie musi bezpośrednio związane być z sytuacją ekonomiczną rodziny. Może natomiast stanowić wynik realizacji własnych ambicji, co może sprzyjać powstaniu zjawiska rywalizacji ekonomicznej między małżonkami.

W większości przypadków, to jednak chęć zapewnienia godnego życia rodzinie staje się nadrzędnym celem podjęcia pracy przez mężczyzn. Może dojść do sytuacji, w której na skutek odnoszonych sukcesów finansowych, ojciec zamiast na życiu rodzinnym, zaczyna koncentrować się na rozwijaniu dalszej kariery oraz na pomnażaniu gromadzonych pieniędzy.

Zmiany ekonomiczne oddziałują także w inny sposób na zachowania młodych rodziców. Warto bowiem przyjrzeć się przedstawicielom pokolenia, które dorastało jeszcze przed transformacją ekonomiczno-ustrojową, czyli w czasach szeroko pojętego deficytu dóbr – w czasach, w których nawet owoce dostępne były w ograniczonych ilościach i o ściśle określonej porze roku.

Socjologowie, jak również specjaliści z zakresu psychologii, dostrzegają bowiem, że współczesna dostępność produktów przeznaczonych dla maluchów jest dla ich rodziców źródłem pokus, które pozwalają im na zrealizowanie własnych pragnień z okresu dzieciństwa.

Siła przekazu medialnego w procesie kształtowania współczesnych postaw ojcowskich

Analizując różnorodne czynniki mające wpływ na kształtowanie się współczesnego ojcostwa, nie sposób przejść obojętnie wobec siły przekazu medialnego. Zdaniem socjologów, nowoczesne media wywierają niezwykle silny wpływ nie tylko na formowanie się postaw ojcowskich, ale także szeroko rozumianej męskości. Wielu młodych mężczyzn czerpie bowiem wiedzę oraz swoisty „przepis” na bycie mężczyzną właśnie ze środków masowego przekazu.

I chociaż niniejsze zjawisko zdaje się nie być niczym zaskakującym, warto zwrócić uwagę na fakt, iż bardzo często kreowany przez media wizerunek mężczyzny-ojca nie jest jednomyślny.

Socjologowie zwracają jednak uwagę, iż współcześnie możemy dostrzec przewagę w promowaniu konkretnego obrazu ojca, na który składa się: realizacja własnych pasji i ambicji zawodowych, współdzielenie wraz z partnerką obowiązków zawodowych, bycie kochającym, opiekuńczym i bezwzględnie wspierającym ojcem dla swoich dzieci, zachowywanie nieustannej dbałości o swoją kondycję fizyczną i atrakcyjność zewnętrzną.

Zdaniem psychologów, przedstawiony wyżej wizerunek współczesnego mężczyzny jest wręcz niemożliwy do zrealizowania. Dlatego też, wielu młodych ojców może doświadczać poczucia wewnętrznej frustracji, a także obniżania poczucia własnej wartości, w sytuacji, w której nie są oni w stanie sprostać wymaganiom stawianym przez środki masowego przekazu.

Niemniej jednak, wizerunek ojca (niemalże) idealnego nie jest jedynym, z którym przychodzi nam się spotkać we współczesnych mediach. Każdego dnia możemy bowiem obserwować historie przedstawiające mężczyzn, którzy opuścili własne rodziny, goniących za karierą, zmagających się z licznym nałogami oraz mężczyzn zdradzających i poszukujących niejednokrotnie kontrowersyjnych wrażeń.

Wszystko to doprowadza do sytuacji, w której młody człowiek może doświadczać swoistego rozdźwięku, uniemożliwiającego mu zbudowanie jednorodnej reprezentacji wizerunku „dobrego ojca”. Sytuacja jest dla niego tym trudniejsza, gdy przyszło mu dorastać w rodzinie, w której postać ojca była nieobecna.

Charakterystyka nowego ojcostwa

To, co nie podlega dyskusji, to fakt, że obraz ojcostwa intensywnie się zmienia w obecnych czasach. Specjaliści zwracają jednak uwagę nie tylko na intensywność, ale także mnogość tych zmian, które pozwalają na określenie ich mianem rewolucji. Co ciekawe, na gruncie tej rewolucji, do nomenklatury psychologicznej oraz socjologicznej wkradł się termin „nowego ojcostwa”.

Wspomniane zmiany obejmują dziś zarówno kierunek rozwoju postaw, jak również relacji na poziomie ojciec – dziecko, a także mąż – żona. Co ciekawe, w wyniku opisanych wyżej zmian nie tylko postawa mężczyzn się zmienia, ale również oczekiwania kobiet wobec nich. Niemniej jednak, w odpowiedzi na niniejszą sytuację, coraz więcej mężczyzn pragnie odpowiadać na te oczekiwania i dawać z siebie jeszcze więcej.

Współczesna postawa obserwowana u młodych ojców istotnie kontrastuje z wizerunkiem „nieobecnego ojca”. Dzisiaj bowiem wiemy już, że ta nieobecność może wywrzeć znaczący wpływ na rozwój i psychikę dziecka.

W trosce o własne dzieci, współcześni ojcowie starają się zatem nie powielać obfitujących w negatywne konsekwencje błędów swoich rodziców.

Nowi ojcowie starają się być bardziej opiekuńczy. Chcą nawiązywać bliższe relacje emocjonalne ze swoimi dziećmi, a także być bliżej własnych partnerek i dzielić z nimi wszelkie radości oraz trudy związane z pełnieniem roli rodzicielskiej.

Analizując wzór „nowego ojca” możemy dostrzec, że odnosi się on do swojego dziecka ze szczególną czułością, a przede wszystkim nie wstydzi się tego okazywać. Współcześni ojcowie, między innymi za sprawą swoich partnerek, starają się dziś dbać o relacje z dzieckiem, bez względu na etap jego rozwoju. Ponadto uwzględniają w swoich planach chęć spędzania z dziećmi jak największej ilości czasu. Psychologowie dostrzegają bowiem, że czas spędzony razem wpływa pozytywnie nie tylko na rozwój i kształtowanie się osobowości dziecka, ale także na samopoczucie mężczyzny.

Współczesne badania psychologiczne zwracają uwagę na fakt, że choć jeszcze do niedawna przyczyną poczucia dobrostanu przez mężczyzn było osiągnięcie sukcesu na gruncie życia zawodowego, dzisiaj sukces na gruncie rodzinnym posiada dla nich większe znaczenie. Okazuje się, że dobre relacje z dziećmi, a także współmałżonkiem skutecznie przeciwdziałają negatywnym skutkom stresu zawodowego.

Problem braku wzorców dla współczesnego ojcostwa

Sytuacja współczesnych mężczyzn zmienia się. Wydaje się także, że tempo tych zmian przyspiesza z każdym rokiem. Bez wątpienia możemy również stwierdzić, że na naszych oczach dochodzi właśnie do kształtowania się nowego modelu ojcostwa. To, co zdaje się być najbardziej wyraźne, to oczekiwania społeczne nastawione na zwiększenie zaangażowania mężczyzn w szeroko pojętą opiekę nad dzieckiem już od pierwszych dni jego życia.

W związku z tym, wraz z zachodzącymi zmianami, zwiększa się ilość obowiązków wychowawczych, z którym radzi sobie współczesny mężczyzna, a które dla jego ojca oraz dziadka w ogóle nie musiały być znane.

Współcześni ojcowie, zarówno przez swoje partnerki, jak i środowisko specjalistów, zachęcani są do komunikacji z dzieckiem już od momentu jego poczęcia. Coraz częściej zdają oni sobie sprawę ze znaczenia ich zaangażowania nie tylko w proces wychowania dziecka, ale także w zabawę z nim.

Mimo coraz większej ilości wiedzy teoretycznej i badań naukowych potwierdzających ich zasadność, młodym mężczyznom jednocześnie brakuje pozytywnych wzorców, zgodnie z którymi mogliby kształtować swoje wyobrażenie ojcostwa.

Zdaje się to być trudnym wyzwaniem, bo młodzi mężczyźni zmuszeni są do tworzenia całkowicie nowego wzoru ojca, z którego czerpać będą dalsze pokolenia. Świadomość istotności niniejszego postępowania może w niektórych mężczyznach rodzić poczucie niekompetencji, czy też wiary we własne możliwości. Niemniej jednak powinni oni starać się przezwyciężać wewnętrzne lęki (samodzielnie, ze wsparciem partnerki, czy też specjalisty z zakresu zdrowia psychicznego), w trosce o własne zdrowie psychiczne, jak również jakość życia swoich dzieci.

Współczesny ojciec jako mąż

Trudno jest rozpatrywać relację między mężczyzną a jego dzieckiem bez uwzględnienia relacji, jakie łączą go z jego partnerką. Dlatego też, ciężko jest dostrzegać zmianę modelu ojcostwa w oderwaniu od macierzyństwa. Warto bowiem wiedzieć, że jeszcze na długo przed poczęciem dziecka, przyszli rodzice w mniej lub bardziej świadomy sposób decydują o tym, jak będzie wyglądało dzieciństwo ich wspólnego potomka.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że już podczas wyboru partnerki życiowej, mężczyźni niejako wybierają model rodziny, który będą chcieli realizować.

Współczesny ojciec to także „nowy mąż”, który w odróżnieniu od swojego ojca, czy też dziadka, stara się odchodzić od patriarchatu i żyć w związku opartym na partnerstwie, przyjaźni oraz wzajemnym szacunku. To, jakie relacje panują między rodzicami, jest niezwykle istotne, albowiem jedną z podstaw spełnionego ojcostwa jest bezsprzecznie udane małżeństwo.

Okazuje się, że nawet w sytuacji, w której mężczyzna będzie wypełniał wszystkie obowiązki ojcowskie w sposób wzorowy, niemniej jednak nie będzie okazywał miłości, ani szacunku swojej partnerce, to będzie wpływał w negatywny sposób na budowanie poczucia bezpieczeństwa, a także własnej wartości swoich dzieci.

Współcześni ojcowie zdają sobie sprawę z tego, że reprezentowany przez nich sposób komunikacji w relacji partnerskiej stanowi podstawowy wzór dla rozwoju umiejętności komunikacyjnych swoich dzieci.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że w kontekście relacji partnerskiej, to nie tylko zachowanie ojca ma znaczenie. Zadaniem matki jest także odnosić się do ojca dzieci z należytym szacunkiem. Nawet w sytuacji, w której dochodzi między nimi do sporów, powinni oni w obliczu dzieci starać się komunikować zachowując przy tym uważność na krzywdę dziecka.

Zgodnie z obserwacjami socjologów, a także przedstawicieli środowisk psychologicznych, coraz więcej młodych mężczyzn stara się zrywać z dotychczasowym modelem ojcostwa, a także małżeństwa. Mimo tego, iż wypełnianie tych starań czasem zdarza się im przysparzać wiele trudności, nie stronią oni od poszukiwania pomocy z zewnątrz (na przykład w gabinecie psychologa).

Współcześni ojcowie coraz częściej zdają sobie także sprawę z tego, że to, jaka atmosfera panuje w relacji między rodzicami, a zatem w środowisku domowym, będzie miało ogromne znaczenie dla rozwoju osobowości dziecka, a także jego kompetencji społecznych.

Współczesny ojciec oczekujący na narodziny dziecka

Współcześni mężczyźni pragnący realizować model nowego ojcostwa, z wielką uwagą podchodzą do wypełniania obowiązków rodzicielskich, jeszcze na długo przed narodzinami dziecka. Psychologowie dostrzegają, że współczesne ojcostwo rozpoczyna się nie tyle na etapie ciąży, ale już w trakcie planowania dziecka.

Możemy zaobserwować dziś, że coraz więcej młodych mężczyzn towarzyszy swoim partnerkom podczas szeroko pojętych przygotowań do narodzin dziecka. Młodzi mężczyźni nie stronią od czytania specjalistycznej literatury oraz czasopism. Chętnie angażują się w nawiązywanie relacji z nienarodzonym dzieckiem, poprzez mówienie do niego. Współczesny ojciec poziomem wiedzy na temat rozwoju dziecka niejednokrotnie dorównuje swojej partnerce. To, co znamienne dla naszych czasów, to również fakt, iż coraz więcej przyszłych ojców decyduje się także na udział w porodzie rodzinnym.

Dwubiegunowość zmian w kontekście współczesnego ojcostwa

Jeszcze do końca XVIII wieku, kulturowe wzorce ojcostwa zmieniały się stosunkowo powoli. Analizując specyfikę niniejszego zjawiska możemy dostrzec, że istotne przemiany zaczęły się dokonywać na przełomie lat 80-tych i 90-tych ubiegłego stulecia. Niemniej jednak, zmiany te nie doprowadziły do powstania jednego wzoru męskości oraz ojcostwa. Wręcz przeciwnie, we współczesnym świecie możemy dostrzec dwa kontrastujące ze sobą paradygmaty.

Pierwszy z nich (nawiązujący niejako do modelu tradycyjnego) traktuje męskość w kategorii dominacji i wyraźnie podkreśla asymetryczność cech charakterystycznych dla płci męskiej oraz żeńskiej.

Realizując niniejszy wzór, mężczyzna (w bardziej lub mniej świadomy sposób) podporządkowuje sobie innych, a ponadto stroni od okazywania własnych emocji. Mężczyźni funkcjonujący według niniejszego modelu niejednokrotnie stawiają realizację własnych potrzeb na piedestale. Dlatego też, jeśli rodzina nie spełnia jego oczekiwań lub ogranicza go w realizacji własnych pragnień oraz planów, jest on skłonny ją opuścić.

W tym miejscu warto jednak zaznaczyć, że opisane wyżej zjawisko nie dotyczy wszystkich mężczyzn, którzy funkcjonują we współczesnym świecie zgodnie z tradycyjnych modelem męskości oraz ojcostwa. Stanowi jednak pewien punkt odniesienia, dzięki któremu jesteśmy w stanie dostrzec wyraźny kontrast między dwoma ścierającymi się dzisiaj wizjami męskości, a także realizowania roli ojcowskiej.

Opozocyjnym do opisanego wyżej modelu, jest model nowej męskości, który wyraźnie akcentuje równość oraz partnerstwo między kobietą a mężczyzną. Realizując niniejszy model, mężczyzna nie walczy z istniejącą tuż obok niego kobiecością. Co więcej, pozwala on sobie na eksponowanie cech kobiecych, które umożliwiają mu osiągnięcie pełnego potencjału (zarówno w wymiarze emocjonalnym, intelektualnym, jak i społecznym).

„Nowy” ojciec nie chce walczyć o dominację. Pragnie być natomiast partnerem zarówno dla swojej żony, jak i dzieci.

Dostrzegając wyraźną zmianę w powyższym wzorze realizacji współczesnego męstwa oraz ojcostwa, możemy zadać pytanie – czy ten nowy wzór jest korzystny dla rodziny?

Psychologowie dostrzegają, że ojcowie zaangażowani w życie rodzinne są w stanie tworzyć nie tylko bliższe relacje ze swoimi dziećmi, ale także partnerkami. Co więcej, mężczyźni, którzy nie starają się walczyć o dominację w związku i czerpią radość ze spędzania czasu w towarzystwie najbliższych, niejednokrotnie odznaczają się wysokim zadowoleniem z życia. I chociaż model „nowego” ojcostwa realizowany jest stosunkowo od niedawna, możemy dostrzec, że pozytywnie wpływa na rozwój dziecka i zapewnia prawidłowe wzorce w kontekście budowania relacji w przyszłości.

Niemniej jednak tym, co niepokoi niektórych psychologów, jest zjawisko zwiększonych wymagań partnerek, którym przyszło stawiać czoła współczesnym mężczyznom. Okazuje się bowiem, że choć wiele kobiet docenia zaangażowanie partnera w życie rodzinne i niezwykle ceni sobie ich wsparcie w kontekście prowadzenia domu oraz sprawowania opieki nad dziećmi, nadal wymagają one od niego pracowitości oraz charakterystycznej dla tradycyjnego modelu męskości „stanowczości”.

Taka ilość i różnorodność oczekiwań może w niektórych mężczyznach rodzić poczucie frustracji, związane przede wszystkim z przeświadczeniem, że nie będą w stanie im sprostać. Narastające poczucie frustracji może natomiast doprowadzić do pogorszenia się kondycji zdrowia psychicznego, a tym samym do zwiększenia ryzyka rozwoju zaburzeń psychicznych.

Podsumowanie

Na przestrzeni ostatnich lat jesteśmy w stanie dostrzec wyraźną zmianę kierunku postrzegania mężczyzny. Na przekór tradycyjnym modelom dążymy dziś to tego, aby mężczyzna nastawiony był przede wszystkim opiekuńczo. Dlatego też współcześnie ojcowie starają się pielęgnować w sobie nie tylko otwartość emocjonalną, ale także gotowość do realizacji roli partnerskiej, zarówno w związku, jak i w procesie wychowywania dzieci. Zdaniem części psychologów, a także przedstawicieli środowisk socjologicznych, taka zmiana jest szansą dla dzieci, którym przyszło wzrastać we współczesnym świecie. Dzisiejsze ojcostwo jest zatem oparte o osobiste wartości, które mężczyzna był w stanie zdobyć podczas pracy nad sobą oraz w relacji z partnerką, oraz dziećmi. Podążanie za niniejszymi zmianami dla niektórych mężczyzn może być trudne. Przede wszystkim z uwagi na brak odpowiednich wzorców. W związku z tym ważne jest, abyśmy starali się zapewniać młodym ojcom szeroko pojęte wsparcie. Składa się na nie przede wszystkim docenianie roli ojca w procesie wychowawczym.

Bibliografia

1. Adamski F. (2002), Rodzina. Wymiar społeczno-kulturowy, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków;
2. Bakiera, L. (2014). Mężczyzna w roli ojca. Psychospołeczne uwarunkowania zaangażowanego ojcostwa. W: B. Raszeja-Kotleba, M. Baranowska-Szczepańska (red.), On bez tajemnic. Problemy, analizy, perspektywy (ss. 41–58). Poznań: Instytut NaukowoWydawniczy MAIUSCULA.;
3. Bell, J. (2013). Putting dad in the picture: Fatherhood in the popular women’s magazines of 1950s Australia. Women’s History Review, 22(6), 904–929;
4. Bierca, M. (2013). Tacierzyństwo w sieci – analiza nowego trendu i jego socjologiczne implikacje. InterAlia. Pismo Poświęcone Studiom Queer, 8, 79–90;
5. Chełstowska, A., Zarzyńska, A. (2014). Urlopy dla ojców w kontekście różnych modeli polityki rodzinnej w Europie. Instytut Spraw Publicznych;
6. Gurba, E. (2009). Wczesna dorosłość. W: B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka (ss. 202–233). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN;
7. Janowicz, K. (2017). Współczesne ojcostwo w oczach młodych bezdzietnych kobiet i mężczyzn. W: A. Łukasik, K. Węgrzyn-Białogłowicz, A. Englert-Bator (red.), Kobiety i mężczyźni. Różnice, podobieństwa (ss. 238–253). Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego;
8. Janowicz, K. (2018). Sex differences in vision of own parenthood in late adolescence and early adulthood. Referat wygłoszony podczas 9th Congress of European Society on Family Relations. Organizator:European Society on Family Relations. Porto, 4–8.09.2018;
9. Kornas-Biela D. (red.). (2006). Ojcostwo wobec wyzwań współczesności. Lublin: Fundacja Cyryla i Metodego;
10. Liberska, H., Matuszewska, M. (2014). Modele funkcjonowania rodziny. Style wychowania. W: I. Janicka, H. Liberska (red.), Psychologia rodziny (ss. 115–139). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN;
11. Litwińska-Malec K., Chudy G. (2001), Ukradzione ojcostwo: obraz mężczyzny w reklamie telewizyjnej, [w:] Oblicza ojcostwa, (red.) D. Kornas-Biela, Wydawnictwo TN KUL, Lublin;
12. Marshall, D., Davis, T., Hogg, M.K., Schneider, T., Petersen, A. (2014). From overt provider to invisible presence: Discursive shifts in advertising portrayals of the father in Good Housekeeping, 1950–2010. Journal of Marketing Management, 30(15–16);
13. Marsiglio, W., Hutchinson, S., Cohan, M. (2000). Envisioning fatherhood: A social psychological perspective on young men without kids. Family Relations, 49, 133–142;
14. Melosik Z. (2006). Kryzys męskości w kulturze współczesnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”;
15. Pawlicka B., Widawska E. (2001), Wpływ reklamy na kształtowanie stereotypów społecznych, „Edukacja i Dialog”, nr 127;
16. Pospiszyl K. (2007). Ojciec a wychowanie dziecka. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”;
17. Sitarczyk M. (2002), Międzypokoleniowa transmisja postaw wychowawczych ojców, Wydawnictwo UMCS, Lublin;
18. Sosnowski T. (2011), Ojciec we współczesnej rodzinie. Kontekst pedagogiczny, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa;
19. Starnawski W. (2012). Eliminacja kategorii męskości i ojcostwa w teorii i praktyce wychowania. „Paedagogia Christiana” nr 2 (30);
20. Sosnowski T. (2007), Relacje ojciec – dziecko jako czynnik sukcesu wychowawczego, [w:] Dziecko sukcesy i porażki, (red.) R. Piwowarski, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa;
21. Szulich-Kałuża, J., Wadowski, D. (2014). Tendencje przemian ojcostwa i roli ojca we współczesnym społeczeństwie. W: D. Kornas-Biela (red.), Ojcostwo dzisiaj (ss. 53–74). Lublin: Fundacja Cyryla i Metodego;
22. Włodarczyk, J. (2014). Być tatą. Wyniki badania polskich ojców. Dziecko krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka, 13(3), 94–138;
23. Wojciszke, B. (2002). Kobiety i mężczyźni: odmienne spojrzenie na różnice. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.